فلسفه روز عرفه چیست ؟

روز عرفه از اعیاد عظیم است اگر چه به اسم عید نامیده نشده و روزی است كه حق تعالی بندگان خویش را به عبادت و طاعت خود فراخوانده و سفره های جود و احسان خود را برای ایشان گسترانیده و شیطان در این روز خوار و حقیرتر و رانده تر، و در خشمناك ترین اوقات خواهد بود، و روایت شده كه حضرت امام زین العابدین علیه السلام در روز عرفه صدای سائلی را كه از مردم كمك می نمود شنید، و به او فرمود: وای بر تو آیا از غیر خدا سوال می كنی در این روز و حال آن كه امید می رود در این روز برای بچه های در شكم كه فضل خدا شامل آنها شود و سعید گردند …
پس در این روز در زیر آسمان روند و اعتراف و اقرار كنند نزد حق تعالی به گناهان خود تا سعادتمند گردند به ثواب عرفات و گناهانشان آمرزیده گردد و مشغول گردند به اعمال و ادعیه عرفه كه از حجج طاهره علیهم السلام روایت شده است؛ برای اطلاع بیشتر به كتاب مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی اعمال روز عرفه مراجعه نمایید.

عرفات نام جایگاهی است كه حاجیان در روز عرفه (نهم ذی الحجه) در آنجا توقف می كنند و به دعا و نیایش میپردازند و پس از برگزاری نماز ظهر و عصر به مكه مكرمه باز میگردند و وجه تسمیه آنرا چنین گفته اند كه جبرائیل علیه السلام هنگامی كه مناسك را به ابراهیم می آموخت، چون به عرفه رسید به او گفت «عرفت» و او پاسخ داد آری، لذا به این نام خوانده شد.
و نیز گفته اند سبب آن این است كه مردم از این جایگاه به گناه خود اعتراف میكنند و بعضی آن را جهت تحمل صبر و رنجی میدانند كه برای رسیدن به آن باید متحمل شد. چرا كه یكی از معانی «عرف» صبر و شكیبایی و تحمل است. (1)
حضرت آدم (ع) در عرفات:
فَتَلَقی آدَمُ مِنْ رَبِّه كَلماتًُ فتابَ عَلیهِ اِنَّه’ هو التَّوابُ الرّحیمْ
آدم از پروردگارش كلماتی دریافت داشت و با آن بسوی خدا بازگشت و خداوند، توبه او را پذیرفت، چه او توبه پذیر مهربان است.
طبق روایت امام صادق(ع)، آدم (ع) پس از خروج از جوار خداوند، و فرود به دنیا، چهل روز هر بامداد بر فرار كوه صفا با چشم گریان در حال سجود بود، جبرئیل بر آدم فرود آمد و پرسید:
ـ چرا گریه می كنی ای آدم؟
ـ چگونه می توانم گریه نكنم در حالیكه خداوند مرا از جوارش بیرون رانده و در دنیا فرود آورده است.
ـ ای آدم به درگاه خدا توبه كن و بسوی او بازگرد.
ـ چگونه توبه كنم؟
جبرئیل در روز هشتم ذیحجه آدم را به منی برد، آدم شب را در آنجا ماند. و صبح با جبرئیل به صحرای عرفات رفت، جبرئیل بهنگام خروج از مكه، احرام بستن را به او یاد داد و به او لبیك گفتن را آموخت و چون بعد از ظهر روز عرفه فرا رسید تلبیه را قطع كرد و به دستور جبرئیل غسل نمود و پس از نماز عصر، آدم را به وقوف در عرفات واداشت و كلماتی را كه از پروردگار دریافت كرده بود به وی تعلیم داد، این كلمات عبارت بودند از:
خداوندا با ستایشت تو را تسبیح می گویم سُبحانَكَ اللهُمَ وَ بِحمدِك
جز تو خدایی نیست لا الهَ الاّ اَنْتْ
كار بد كردم و بخود ظلم نمودم عَمِلْتُ سوء وَ ظَلَمْتُ نَفْسی
به گناه خود اعتراف می كنم وَ اِعْتَرِفْتُ بِذَنبی اِغْفرلی
تو مرا ببخش كه تو بخشنده مهربانی اِنَّكَ اَنْتَ اَلغَفور الرّحیمْ
آدم (ع) تا بهنگام غروب آفتاب همچنان دستش رو به آسمان بلند بود و با تضرع اشك می ریخت، وقتیكه آفتاب غروب كرد همراه جبرئیل روانه مشعر شد، و شب را در آنجا گذراند. و صبحگاهان در مشعر بپاخاست و در آنجا نیز با كلماتی به دعا پرداخت و به درگاه خداوند توبه گذاشت……
حضرت ابراهیم (ع) در عرفات
در صحرای عرفات، جبرئیل، پیك وحی الهی، مناسك حج را به حضرت ابراهیم (ع) نیز آموخت و حضرت ابراهیم (ع) در برابر او می فرمود: عَرِفتُ، عَرِفتُ (شناختم، شناختم).
پیامبر اسلام (ص) در عرفات
و نیز دامنه كوه عرفات در زمان صدر اسلام كلاس صحرایی پیامبر اسلام (ص) بود و بنا به گفته مفسرین آخرین سوره قرآن در صحرای عرفات بر پیغمبر (ص) نازل شد و پیغمبر این سوره را كه از جامع ترین سوره های قرآن است و دارای میثاق و پیمانهای متعدد با ملل یهود، مسیحی و مسلمان و علمای آنها می باشد، و قوانین و احكام كلی اسلام را در بر دارد، به مردم و شاگردانش تعلیم فرمود.
و طبق مشهور میان محدثان پیامبر (ص) در چنین روزی سخنان تاریخی خود را در اجتماعی عظیم و با شكوه حجاج بیان داشت:
…… ای مردم سخنان مرا بشنوید! شاید دیگر شما را در این نقطه ملاقات نكنم. شما به زودی بسوی خدا باز می گردید. در آن جهان به اعمال نیك و بد شما رسیدگی میشود. من به شما توصیه می كنم هركس امانتی نزد اوست باید به صاحبش برگرداند. هان ای مردم بدانید ربا در آئین اسلام اكیداً حرام است. از پیروی شیطان بپرهیزید. به شما سفارش می كنم كه به زنان نیکی کنید زیرا آنان امانت های الهی در دست شما هستند و با قوانین الهی برشما حلال شده اند.
هر مسلمانی با مسلمان دیگر برادر است و مسلمانان جهان با یکدیگر برادرند و چیری از اموال مسلمانان بر مسلمان دیگری حلال نیست مگر این که به طیب خاطر به دست آورده باشد.

منبع : پایگاه تبیان

خصوصیات ویژه روز عرفه

روز نهم ماه ذی الحجه الحرام را روز “عرفه” نامیده اند ، روز عرفه خصوصیات منحصر به فردی دارد ، اگر چه این روز بزرگ عید نیست ؛ اما از آن به عنوان یکی از اعیاد بزرگ یاد می شود ؛ چرا که در این روز بزرگ خالق مهربان، نگاهی ویژه به بندگان خود دارد ، روزی برای درخواست کردن و جواب گرفتن ، روز پاک شدن از گناهان بسیار، روز رهایی از آتش ….

روز عرفه جایگاه ویژه ای در میان روزهای دیگر سال دارد به دلیل چند خصوصیت ویژه :
1- روز اختصاصی دعا !
امام صادق علیه السلام : تَخَیَّر لِنَفسِكَ مِنَ الدّعاءِ ما أحبَبتَ واجْتَهِد ، فإنَّه (یَومَ عَرَفَة) یَوم دعاءٍ و مَسألَةٍ ؛ (التهذیب الأحكام ، ج 5 ، ص 182) ؛ هر چه مى خواهى براى خود دعا بخوان و [در دعا كردن] بكوش كه آن روز [روز عرفه] روز دعا و درخواست است.
خداوند مهربان ما همیشه و در هر زمانی اجازه دعا کردن را به ما داده است ، وقتی امام صادق علیه السلام ، به ما سفارش می کنند که در این روز در دعا کردن تلاش کنیم ، و هر چه حاجتی داریم بخواهیم ، لابد سِرّی در پرده هست که امام علیه السلام با علم غیب خود می بینند ، چه بسا که در روز عرفه بی حساب نامه سیاه اعمال ما ، به دعایمان رسیدگی شود؟ سخن امام بزرگوار ما که درود خدا بر او باد ، لحنی مژده گونه دارد ، گویا نوید استجابت می دهند.
پس بخواهیم از خداوند مهربان ، هر خواسته مادی و معنوی که داریم ، خداوندی که بی حساب می بخشد و از گنجینه عرش او هیچ کم نمی شود، بخواهیم و شاد باشیم، که امروز ، روز دعا کردن و پاسخ شنیدن است.
خوب می دانیم که ماه مبارک رمضان ، فرصت طلایی آمرزش و مغفرت است ، اما خداوند مهربان ما می داند که بندگانش همه قدرشناس فرصت ها نیستند ، به بازندگان و جاماندگان ماه رمضان ، یک فرصت طلایی دیگر داده می شود ، روزی برای جبران مافات .

2- روز عرفه هم پایه ماه مبارک رمضان
خوب می دانیم که ماه مبارک رمضان ، فرصت طلایی آمرزش و مغفرت است ، اما خداوند مهربان ما می داند که بندگانش همه قدرشناس فرصت ها نیستند ، به بازندگان و جاماندگان ماه رمضان ، یک فرصت طلایی دیگر داده می شود ، روزی برای جبران مافات .
امام صادق علیه السلام فرمودند: «مَنْ لَمْ یغْفَرْ لَه فِی شَهْرِ رَمَضانَ لَمْ یغْفَرْ لَه اِلی قابِلٍ اِلاَّ اَنْ یَشْهَدَ عَرَفَةَ»( دعائم الاسلام ج 1 ، ص 269 ) ؛ کسی که در ماه رمضان بخشیده نشود، تا سال آینده بخشیده نمی شود، مگر اینکه [روز] عرفه را درک کند.
روز عرفه آنقدر جایگاه والایی دارد که با ماه رمضان که هنگامه نزول کلام وحی است ، با ماه رمضانی که شب با عظمت قدر را در خود دارد ، برابری می کند ، و ما چه می دانیم که روز عرفه چه روزی است ؟
پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند: ما مِن یَومٍ أكثَرَ أن یعتِقَ اللّه فِیهِ عَبدَا مِنَ النّارِ مِن یَومِ عَرَفَةَ ؛ (صحیح مسلم، ج 4 ، ص 107) ؛ خداوند در هیچ روزى به اندازه روز عرفه ، بندگان را از آتش دوزخ نمى رهاند.
از این فرصت دوباره استفاده کنیم ، یکی از نجات یافتگان از آتش ، در این روز ما باشیم، هم خودمان را دعا کنیم که عاقبت به خیر باشیم و هم اسیران خاک را که سخت محتاج این دعاها هستند و آرزومند این فرصت .

3- روز رهایی از بار سنگین گناهان
تا اسم گناه می آید ، هزاران گناه ریز و درشت، جلوی چشممان ردیف می شوند ، آنقدر زیادند که نمی دانیم برای کدام یک باید اول توبه کنیم ، چقدر خدای بزرگ ما رازدار است، اگر ستارالعیوبی خداوند یگانه نبود ، با این همه گناه ،جای ما در جهان هستی کجا بود ؟
روز عرفه آنقدر جایگاه والایی دارد که با ماه رمضان که هنگامه نزول کلام وحی است ، با ماه رمضانی که شب با عظمت قدر را در خود دارد ، برابری می کند ، و ما چه می دانیم که روز عرفه چه روزی است ؟
روز عرفه فرصت رها شدن از کوله بار سنگین و ننگین گناهان است ، برویم به درگاه باری تعالی و بخواهیم به حرمت این روز بزرگ و به یمن بشارتی که به ما داده اند ، رهایمان کنند از بار این گناهان .
امام على علیه السلام فرمودند: «مِنَ الذّنوبِ ذنوبٌ لاتغفَر إلاّ بِعَرَفَاتٍ» ؛ (دعائم الاسلام ، ج 1 ، ص 294 ) برخى از گناهان جز در عرفات بخشوده نمى شوند .

4- روز همنوایی با امام حسین علیه السلام
بهره کامل و کافی از روز عرفه وقتی نصیب ما می شود که در عصر روز عرفه، دعای امام حسین علیه السلام، در روز عرفه را هم صدا و همنوا با ایشان زمزمه کنیم، دعایی که فراز به فراز آن مرتبه ای عالی از عرفان و معنویت است، امام حسین علیه السلام هنگام این دعا در صحرای عرفات با چشمانی اشکبار و در نهایت خضوع و خشوع بوده اند.
چقدر خوب است که با تأسی از ایشان به درگاه خداوند تبارک و تعالی رو کنیم، و با ادب امام حسین علیه السلام و با عبارات جاری شده بر زبان مبارک ایشان با خداوند خود راز و نیاز کنیم، دعای عرفه یک دوره کامل خودشناسی و خداشناسی است .
عصر روز عرفه فرصت هم صدا شدن با امام حسین علیه السلام است، بیایم برای ساعاتی همه دل مشغولی های خود را فراموش کنیم و سرتا پا توجه شویم در مضامین والای دعای عرفه، تا لذت یک مناجات عاشقانه را درک کنیم، تا ادب چگونه دعا کردن را از حضرتش بیاموزیم، و باشد که به حرمت امام حسین علیه السلام همه دعاهای ما به اجابت برسند و در پایان روز عرفه با قلبی پر از نورانیت و معنویت ، و دل و جانی پر شور از نوید استجابت ، راهی فرداهای روزگارمان شویم . إن شاء الله تعالی

منبع : tebyan

(الهی) تو را می خوانم به نامهای نیکویت که آنها را در کتابت وصف کرده و گفتی: «و برای خدا نامهای نیکوست، پس خدا را به آنها بخوانید» ، و نیز گفتی: «مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم» ، و گفتی: «هرگاه بندگانم از تو درباره من بپرسند پس به یقین من به آنان نزدیکم، دعای دعا کننده را هرگاه دعا کند پاسخ می دهم» ، و گفتی: «ای بندگانم که بر خود اسراف کردید از رحمت خدا ناامید نباشید، همانا خدا همه گناهان را می آمرزد، به یقین او آمرزنده مهربان است» و من از تو درخواست می کنم ای خدای من و تو را می خوانم ای پروردگارم، و به تو امیدوارم ای آقایم و در اجابت دعایم به تو طمع دارم ای مولایم، آنطور که به من وعده اجابت دادی، تو را خواندم، و آنگونه که به من امر فرمودی، پس با من چنان رفتار کن که سزاوار تو است ای کریم، و سپاس خدای را پروردگار جهانیان و درود خدا بر محمّد و خاندانش همگان.

أَسْأَلُكَ بِأَسْمَائِكَ الْحُسْنَى الَّتِي نَعَتَّهَا فِي كِتَابِكَ فَقُلْتَ:وَ لِلَّهِ الْأَسْمَاءُ الْحُسْنَى فَادْعُوهُ بِهَا وَ قُلْتَ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ وَ قُلْتَ وَ إِذَا سَأَلَكَ عِبَادِي عَنِّي فَإِنِّي قَرِيبٌ أُجِيبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ وَ قُلْتَ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ وَ أَنَا أَسْأَلُكَ يَا إِلَهِي وَ أَدْعُوكَ يَا رَبِّ وَ أَرْجُوكَ يَا سَيِّدِي وَ أَطْمَعُ فِي إِجَابَتِي يَا مَوْلايَ كَمَا وَعَدْتَنِي وَ قَدْ دَعَوْتُكَ كَمَا أَمَرْتَنِي فَافْعَلْ بِي مَا أَنْتَ أَهْلُهُ يَا كَرِيمُ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ وَ صَلَّى اللَّهُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ أَجْمَعِينَ

منبع:پایگاه عرفان

در این تلاطم های روزگار و استرس های زندگی، همه ی ما آدم ها به دنبال نسخه ای می گردیم که به وسیله ی آن به آرامش برسیم؛ آرامشی ماندگار و پایدار.

دقت کرده اید که آرامش روح و روان ما هم شده دکان کاسبی عده ای؟ پول های کلانی که به جیب می زنند یا شهرت و آوازه ای که برای خود دست و پا می کنند. یا به اسم روانشناس و روانکاو، یا در قالب همایش ها و کارگاه ها. نسخه می پیچند و دستورالعمل می دهند و تکنیک اختراع می کنند.
باور کنید که اینجا نه قصد تمسخر داریم نه تخطئه؛ ولی باید بالاخره تکلیفمان را با حق و باطلِ این ماجراها روشن کنیم. و اگر بعضی از آنها حق هم هستند، جایگاه اصل و فرعشان را بدانیم.
 

دم و دستگاهِ دوستانِ “متخصص آرامش” را که جستجو کنید، آن هایی که از حرف های قلمبه سلمبه خلاصتان می کنند و بدون ابهام می خواهند راهکار عملی ارائه دهند، در بهترین حالت ممکن، چنین می گویند:
- روزی یک ساعت در اتاقی تنها بمانید و حتی اگر لازم شد در را به روی خود ببندید.
- هرچند وقت یک بار ساعت خود را باز کنید تا خود را از فشار زمان نجات دهید.
- متخصصان توصیه می کنند این تمرین ها را در هر روز حداقل 10 دقیقه انجام دهید. اگر خواهان آزاد کردن بیشتر استرس هستید هدف خود را 30 دقیقه در روز قرار دهید.
صاحب و ساکنِ قلب ها می گوید قلب قانون خودش را دارد. یک قانون طلایی: الَّذینَ آمَنوا وَ تَطْمَئِنّ قلوبهمْ بِذِكْرِ اللَّه (رعد، 28)
أَلاَ بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنّ الْقلوب (همان) اینان كسانى هستند كه ایمان آورده اند و دلهایشان به ذكر خدا مطمئن و آرام است آگاه باشید با یاد خدا دلها آرامش مى گیرد
به نظر شما توصیه هایی از این دست، چقدر می توانند به تنهایی تلاطم یک روانِ نا آرام و مضطرب را برای همیشه خاموش کنند؟ فکر می کنید در یک اتاق، تنها بودن یا غافل ماندن از ساعتِ گذر زندگی، به همه ی استرس ها و تنهایی ها و غم های ما اعلام آتش بس می کند؟ با عرض پوزش، ما کمی توقعمان بالاست به این سادگی ها راضی نمی شویم. حقیقت این است که شاید بعضی از این تکنیک ها تأثیرات مثبتی داشته باشد اما کافی نیست.
این صحنه را تصور کنید:
یک مهمانی شلوغ برپاست. بچه ها یکی یکی همدیگر را پیدا کرده اند و گرمِ بازی شده اند. کودکی که زیاد هم با جمع آشنا نیست، جذب بازیِ بچه ها شده و کم کم سرگرم می شود اما مدتی که می گذرد، احساس غریبی می کند؛ یادش می افتد که غیر از فضای بازی، با این کودکان و حتی بزرگترهایشان، انسی ندارد.
حس تنهایی و گمشدگی دارد؛ بغض می کند و گوشه می گیرد؛ به دنبال یک نگاه آشنا چشم می-گرداند و جستجو می کند. اگر توی این حال و هوا، خبر از دل کودک داشته باشی، همان مهمانی را مثل یک دنیای پرهیاهو می بیند که درونش گم شده و هیچ پشت و پناهی ندارد.
مشکل، بزرگیِ مهمانی نیست؛ کوچکیِ دل کودک است. درست وقتی که حس غریبی و بی پناهی، کودک را به آستانه ی گریه می برد، از دور یک آشنا می بیند که خیلی دوستش دارد: مادرش.
مادر بدون این که حرفی بزند، آرام اما محکم پلک هایش را به هم می فشرد و هم زمان سرش را به نشانه ی تأیید پایین می آورد؛ یعنی که : مامان جان، من اینجام نگران نباش. کودک ذوق می کند و با دلی قرص، می رود سراغ بازی.
شاید تشبیه جالبی نیست اما چون حضور مادر، در مهربانی و آرامش خاطر و پشتوانه ی محکم روانی، مثال زدنی است، مثالِ بهتر نیافتیم. مثالی برای آرامشِ با پشتوانه.
چرا تکنیک های آرامش به تنهایی کافی نیستند؟
چون پشتوانه ی محکمی ندارند. پس نمی توانند پشت گرمیِ کسی باشند. تأثیرات کوتاه و سطحی دارند. مثل یک مسکّن ضعیف عمل می کنند؛ درمانگر نیستند.
لطفا قانون آرامش را رعایت کنید.
قلب مطمئن ممکن است حتی تنهای تنها بماند در کربلا، عزیزانش را پیش چشمانش اسیر و پرپر ببیند، خودش غرق در خونِ یک تیرِ سه شعبه باشد؛ اما همچنان مطمئن باشد و مطمئن بمیرد: “یا أَیَّتهَا النَّفْس الْمطْمَئِنَّة ارْجِعِی إِلى رَبِّكِ راضِیَةً مَرْضِیَّة” “اى روحى كه در پرتو ایمان و عمل صالح به سر حد آرامش و اطمینان رسیده اى به سوى پروردگارت بازگرد كه هم تو از او خشنود هستى، و هم او از تو”
راستی مرکز طوفان و آرامش درون ما کجاست؟ قلب. باید ساختار قلب خود را بشناسیم تا دوا و شفای تلاطم هایش را پیدا کنیم.
صاحب و ساکنِ قلب ها می گوید قلب قانون خودش را دارد. یک قانون طلایی: الَّذینَ آمَنوا وَ تَطْمَئِنّ قلوبهمْ بِذِكْرِ اللَّه (رعد، 28)
أَلاَ بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنّ الْقلوب (همان) اینان كسانى هستند كه ایمان آورده اند و دلهایشان به ذكر خدا مطمئن و آرام است آگاه باشید با یاد خدا دلها آرامش مى گیرد.
بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنّ الْقلوب یعنی یادت باشد که پشتوانه ی تو، یک بی نهایت است؛ پس خیالت راحت!
بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنّ الْقلوب یعنی این است و جز این نیست که این آرامش جایگزینی ندارد.
قلوبهمْ بِذِكْرِ اللَّه یعنی همین که به خودشان یادآوری می کنند که تنها نیستند، دلشان قرص می شود
به دنبال قلب مطمئن باشید تا همیشه آرام باشید. قلب می تواند حتی با باطری کار کند و به سختی بتپد اما مطمئن بتپد. قلب مطمئن ممکن است حتی تنهای تنها بماند در کربلا، عزیزانش را پیش چشمانش اسیر و پرپر ببیند، خودش غرق در خونِ یک تیرِ سه شعبه باشد؛ اما همچنان مطمئن باشد و مطمئن بمیرد: “یا أَیَّتهَا النَّفْس الْمطْمَئِنَّة ارْجِعِی إِلى رَبِّكِ راضِیَةً مَرْضِیَّة” “اى روحى كه در پرتو ایمان و عمل صالح به سر حد آرامش و اطمینان رسیده اى به سوى پروردگارت بازگرد كه هم تو از او خشنود هستى، و هم او از تو".
پس قلبِ آدمی برای آرام بودن حتی در تنگ ترین تنگناها، نیاز به اطمینان دارد و ساختارِ وجودی اش به گونه ای است که فقط از یک منبع می تواند اطمینان بگیرد. این قانون قلب ماست و قانونِ آرامش ما.
هر تکنیک و روشی که بر پایه ی این قانون باشد و فرعِ بر این اصل قرار گیرد، می تواند قابل قبول باشد و الا، نه.

فاطمه حسینی مجرد

منبع : tebyan

آفرینش انسان از باقیمانده گل اهل بیت منظور از احادیث با این مضمون این است که شیعیان، از جنس اهل بیت هستند. یعنی با رفتار خود، خود را با اهل بیت هم سنخ می کنند. البته احادیث طینت بحث زیادی بر انگیخته و عده ای گمان کرده اند که معنی حدیث، جبر افراد است در حالیکه اختیار انسان قابل انکار نیست و اگر هم امتیازی از طرف خداودن برای کسی در نظر گرفته شود، بر اساس علم پیشین به انتخاب و تصمیم خود او بوده است.

مفهوم شناسی طینت

طینت از ماده طین، به معنای گل، مشتق شده است. طینت بر وزن فِعله است که در صرف عربی، برای بیان حالت و نوع کار یا صفتی به کار می رود، مانند واژه فطرت که دلالت بر نوع خاصی از خلقت دارد. طینت به معنای سرشت خاص دارای ویژگی های خاصی است. (مجمع البحرین، ج ۳، ص ۴۳۸)

سرشت انسان را بدین دلیل طینت می گویند که ماده اولیه آفرینش انسان نخستین از گل بوده است و نطفه هر انسانی هم از انواع مواد موجود در خاک تشکیل می شود. چنانچه خدای متعال می فرماید: «وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسانَ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ طِینٍ؛ هر آینه ما انسان را از گل خالص آفریدیم.» (مومنون/۱۲)

در اصطلاح دینی، به حقیقت، خمیره، سرشت و طبع خلقت انسان، طینت گفته می شود. گل مبدا خلقت مادی انسان است، اما مبدأ زندگی معنوی و روحانی آدم را روح او تشکیل داده است. خداوند در قرآن کریم می فرماید:« ثُمَّ سَوَّاهُ وَ نَفَخَ فیهِ مِنْ رُوحِهِ وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ وَ الْأَبْصارَ وَ الْأَفْئِدَةَ قَلیلاً ما تَشْکُرُونَ؛ آن گاه بالاى او راست کرد و از روح خود در آن بدمید. و برایتان گوش و چشمها و دلها آفرید. چه اندک شکر مى گویید.»(سجده/۹) در مورد چگونگی خلقت طینت انسان، با توجه به روایتی از امام صادق علیه السلام در جلد دوم اصول کافی، باب طینت مؤمن، حدیث پنجم و روایات دیگری که از ائمه هدی علیهم السلام در این مساله به ما رسیده است، باب مهمی در معاجم روایی شیعه گشوده شده است به نام «باب مربوط به طینت» چنانکه از ظاهر برخی از این روایات استفاده می شود، هر کدام انسان ها با طینت و سرشت مخصوصی خلق شده و می شوند و این نوع خلقت و طینت مخصوص، تغییرناپذیر است. بر اساس دلالت ظاهری این گونه روایات، برخی انسان ها بر طینت زشت و آلوده، به دنیا می آیند و برخی دیگر با طینت پاک و مطهر خلق می شوند. از آن جا که مساله طینت از مسائل مهم و پیچیده کلام شیعی است و در بسیاری از مواقع موهم جبر و به دنبال آن نافی مسولیت های فردی و اجتماعی انسان در ابعاد گوناگون زندگی است، تفسیر و تبیین آن را با استمداد از بیان عالمانه و حکیمانه مرحوم علامه طباطبایی در تفسیر المیزان ادامه می دهیم.

ادامه »