« جهاد» از ریشه« جهد» به ضم جیم و «جهد» به فتح جیم به معنای زحمت و مشقت یا توان، طاقت، کوشش و تلاش بسیار توأم با سختی است.( مفردات راغب اصفهانی، ماده جهد، ص۹۹)
جهاد به اعتبار « دشمن» ، « نوع هجوم و مقابله» و « ارزش و اهمیت» اقسامی دارد از قبیل: جهاد اکبر، جهاد اصغر، جهاد ابتدایی، جهاد دفاعی، جهاد فرهنگی، جهاد اقتصادی، جهاد سیاسی.

ضرورت جهاد
۱- بعد فطری: دفاع از موجودیت خویش در میان همه جانداران امری ضروری و فطری است و خداوند حکیم همه جانداران را متناسب با بنیه جسمی و شرایط زیستی آن ها به سلاح دفاعی مجهز کرده است.
۲- بعد عقلی: همه انسان ها، ملت ها و جوامع بشری اتفاق نظر دارند که حق مسلم هر فرد و جامعه ای هست که از حقوق، آزادی، استقلال و عقیده و کرامت خویش دفاع کند و تن به ذلت و ستم ندهد.
۳- بعد مکتبی: همه ادیان آسمانی مبارزه علیه ظلم و تجاوز کوتاه کردن دست ستمگران و متجاوزان را در برنامه های خود قرار دارند؛ و برای حفظ و گسترش ارزش های انسانی- الهی و عدالت اجتماعی، جهاد با دنیا پرستان ستمگر را واجب و ضروری دانسته اند.
خداوند جهاد را عامل برکات و منشا خوبی ها و خیر و رحمت الهی می‌شمارند:
«كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِتَالُ وَهُوَ كُرْهٌ لَكُمْ ۖ وَعَسَىٰ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وَهُوَ خَيْرٌ لَكُمْ ۖ وَعَسَىٰ أَنْ تُحِبُّوا شَيْئًا وَهُوَ شَرٌّ لَكُمْ ۗ وَاللَّهُ يَعْلَمُ وَأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ» (سوره بقره، آیه ۲۱۶) جهاد در راه خدا، و شما مقرر شد؛ در حالی که برای تان ناخوشایند است. چه بسا چیزی را خوش نداشته باشید، حال آن که خیر شما در آن است؛ ویا چیزی را دوست داشته باشید، حال آن که شر شما در آن است؛ و خدا می داند؛ و شما نمی دانید.

اهداف جهاد
جهاد اسلامی دارای اهدافی مقدس و والاست که همین ویژگی موجب برتری اش از دیگر جنگ ها می شود. برخی از این هدف ها عبارتند از :
۱- براندازی شرک و برداشتن موانع تحقق ارزش های بعثت
هدف از جهاد، کشتار نیست بلکه برداشتن موانع تحقق ارزش های وحی، است که شرک،بت پرستی،کفر و باطل گرایی و جلوه های بارز آن است.
«وَقَاتِلُوهُمْ حَتَّىٰ لَا تَكُونَ فِتْنَةٌ وَيَكُونَ الدِّينُ لِلَّهِ ۖ فَإِنِ انْتَهَوْا فَلَا عُدْوَانَ إِلَّا عَلَى الظَّالِمِينَ»(بقره، آیه ۱۹۳) و با آن ها پیکار کنید، تا فتنه ( وبت پرستی، وسلب آزادی از مردم) باقی نماند؛ ودین مخصوص خدا گردد.
۲- مبارزه با تبهکاران و گمراهان
برای مجازات و گمراه گران که در فساد خود و جامعه پای می فشرند، و ستمگرانی که با پیروی از شیطان و هوای نفس در ظلم و ستیزه جویی با عدالت و تأویل حقایق و ترویج باطلند جهاد بسیار کارساز وستم برانداز است.
امیر مومنان علیه السلام درباره خوارج که با تأویل حقایق در اندیشه فتنه جویی بودند می فرماید: نُقَاتِلُ إِخْوَانَنَا فِي الْإِسْلَامِ عَلَى مَا دَخَلَ فِيهِ مِنَ الزَّيْغِ وَ الِاعْوِجَاجِ وَ الشُّبْهَةِ وَ التَّأْوِيلِ (نهج البلاغه، ترجمه فیض الاسلام، ص۱۴۳،خطبه۵۴) با کسانی که در اسلام با‌ما برادرند، به دلیل لغزش و انحراف و کجی و اشتباه و تأویل حقایق، ناگریز از جنگ شده‌ایم.
۳- پاسداری از نظام و ارزش‌های الهی
حفظ نظام اسلامی ورزش های الهی یک تکلیف است که در سایه جهاد تحقق می پذیرد. امیر مومنان علی علیه السلام در مورد جهاد با کسانی که نظام و ارزش‌های الهی را مورد هجوم قرار دادند می‌فرماید:
به هوش باشید که اینک شیطان حزب خویش را برانگیخته است و هوادارانش را فراهم خوانده است، تا دیگر بار جور را به پایگاه‌های دیرینش بازگرداند و باطل را بر اریکه ی قدرت بنشاند… به جان خویشم سوگند که در پیکار و سرکوبی آنها که با حق ستیز کنند و در ماندن در گمراهی همچنان پافشارند، کم ترین نرمش و سازشی نخواهم داشت.( فرهنگ آفتاب، ص ۱۹۱۵- ۱۹۱۶؛نهج البلاغه، صبحی صالح، خطبه ۲۲،ص۶۳)
۴- دفاع از مرزها، دفاع نظام دفاعی اسلام