وجود مبارک امیرمؤمنان علی(ع) بعد از رسول خدا(ص) بهترین و والاترین بندگان خدا و اسوه و الگوی کاملی برای نیل به سعادتِ دنیا و آخرت است. امام متقین، علی(ع) هیچ گاه در زندگی نسبت به احدی بی تفاوت نبودند. این مطلب از خطبۀ آن حضرت خطاب به اصحاب خود اثبات می شود. ماجرا از این قرار بوده که مهاجمی از دشمنان، خلخالی از پای زنی یهودی می کشد، ولی یاران و اصحاب حضرت به دفاع و مقابله با دشمنان نمی پردازند. بدین سبب امیرمؤمنان علی(ع) اصحاب خویش را توبیخ کرده و می فرمایند: اگر کسی از این غصه بمیرد، ملامتی بر او نیست.

در فرازی از این خطبه ماندگار می خوانیم:

«وَلَقَدْ بَلَغَنِی أَنَّ الرَّجُلَ مِنْهُمْ کانَ یَدْخُلُ عَلَی الْمَرْأَةِ الْمُسْلِمَةِ وَالْأُخْرَی الْمُعَاهِدَةِ فَینْتَزِعُ حِجْلَهَا وَقلْبَهَا وَقَلَائِدَهَا وَرِعاثَهَا مَاتُمْنَعُ مِنْهُ إِلَّا بِالاسْتِرْجَاعِ وَالِاسْتِرْحَام ثُمَّ انْصَرَفُوا وَافِرِینَ مَانَالَ رَجُلاً مِنْهُمْ کَلْمٌ وَلَا أُرِیقَ لَه دَمٌ فَلَوْ أَنَّ امْرَأً مُسْلِماً مَاتَ مِنْ بَعْدِ هَذَا أَسَفاً مَا کانَ بِهِ مَلُوماً بَلْ کانَ بِهِ عِنْدِی جَدِیراً([1])؛ به من خبر رسیده مهاجمی از آنان بر زن مسلمان و نیز زنی که در پناه اسلام است، تاخته و خلخال و دست بند و گردن بند و گوشوارۀ او را به یغما برده و آن بینوا در برابر آن غارت گر، جز کلمۀ استرجاع و طلب دل سوزی راهی نداشته است. آن گاه این غارت گران با غنیمت بسیار بازگشته، درحالی که یک نفر از آن ها زخمی نشده و احدی از آنان به قتل نرسیده است. اگر بعد از این حادثه مسلمانی از غصّه بمیرد، جای ملامت نیست؛ بلکه مرگ او در نظر من شایسته است.»

آری! امیرمؤمنان علی(ع) در همۀ امور مسلمانان، به ویژه نسبت به دین و هدایت مردم، و نیز به یتیمان، فقیران و بیوه زنان، و هم چنین به امور حکومتی، اقتصادی و بیت المال مسلمانان و حتی اهل کتاب بی تفاوت نبودند و در قبال اجتماع و مردم زمان خویش احساس وظیفه می کردند. ایشان همواره مدافع حقوق عموم مردم بودند و کارگزاران حکومت را زیر نظر داشته و اموال آنان را حساب رسی می کردند. در گسترۀ عدالت علی(ع) هیچ یک از مأموران دولتی و کارگزاران، اجازۀ رانت خواری و چپاول گری نداشتند. حضرت خطاب به یکی از کارگزاران خود فرمود:

«أَمَّا بَعْدُ: فَقَدْبَلَغَنِی عَنْکَ أَمْرٌ إِنْ کُنْتَ فَعَلْتَهُ فَقَدْ أَسْخَطْتَ رَبَّکَ وَعَصَیْتَ إِمَامَکَ وَأَخْزَیْتَ أَمَانَتَکَ بَلَغَنِی أَنَّکَ جَرَّدْتَ الْأَرْضَ فَأَخَذْتَ مَا تَحْتَ قَدَمَیْکَ وَأَکَلْتَ مَا تَحْتَ یَدَیْکَ فَارْفَعْ إِلَیَّ حِسَابَکَ وَاعْلَمْ أَنَّ حِسَابَ اللَّهِ أَعْظَمُ مِنْ حِسَابِ النَّاسِ وَالسَّلَام([2])؛ اما بعد، خبر انجام کاری به وسیله تو به من رسیده است؛ که اگر آن را انجام داده باشی، پروردگارت را به خشم آورده و امام خویش را نافرمانی نموده و در امانت خیانت کرده ای! به من خبر رسیده که محصولات زمین را برده و آن چه زیر دو پایت بوده، برگرفته و هرچه از بیت المال در اختیار داشتی، خورده ای. حسابت را پیش من فرست و معلومت باد که حساب رسی خداوند از حساب رسی مردم بزرگ تر است. والسلام.»

ایشان در فراز دیگری از سخنان خود برای حفظ بیت المال مسلمانان فرمودند:

«أَدِقُّوا أَقْلَامَکُمْ وَقَارِبُوا بَیْنَ سُطُورِکُمْ وَاحْذِفُوا عَنِّی فُضُولَکُمْ وَاقْصِدُوا قَصْدَ الْمَعَانِی وَإِیَّاکُمْ وَالْإِکْثَارَ فَإِنَّ أَمْوَالَ الْمُسْلِمِینَ لَاتَحْتَمِلُ الْإِضْرَار([3])؛قلم های خود را نازک کنید و سطرها را نزدیک به هم گیرید و زیادی کلمات را حذف کنید و مقاصد و منظورها را در نظر بگیرید! برحذر می دارم شما را از پرحرفی و پرنویسی؛ زیرا اموال مسلمانان نمی تواند این گونه خسارت ها را تحمل کند.»

——————————————-

[1]. الکافی 5 / 5، باب فصل الجهاد؛ نهج البلاغه «صبحی صالح»: خطبه 27.

[2]. نهج البلاغه: نامه 40.

[3]. الخصال 1 / 310؛ بحارالانوار: 73 / 49، باب102، ح2.

برگرفته از کتاب اسلام دین آسان نوشته استاد انصاریان

دین، مجموعه مقرراتی از جانب حق تعالی است که برای حفظ آدمی در تمام شئون حیات مادی و معنوی مقرر شده است و در طول تاریخ، پیامبران مرسل و غیر مرسل، معصومین: و اولیا الهی در عمل و تبلیغ آن مجاهدت کرده اند. در این میان، دین اسلام کامل ترین و جامع ترین ادیان شمرده می شود. در بیان ارزش دین اسلام همین بس، که خداوند حکیم می فرماید:

إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ وَمَا اخْتَلَفَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ إِلَّا مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ وَمَنْ يَكْفُرْ بِآيَاتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ[1]؛ «مسلّماً دین نزد خدا فقط اسلام است[؛ اسلامی که در قرآن تجلی دارد]، اهل کتاب [چه یهود چه نصاری، دربارۀ آن] به نزاع و کشمکش برنخاستند مگر پس از آن که [به وسیلۀ تورات و انجیل در بارۀ حق بودنش] به آگاهی و یقین رسیده بودند، سبب [این نزاع و کشمکش، که مانع پذیرفتن اسلام از جانب آنان شد] خوی تجاوزگری، حسد و فساد بین خودشان بود. آنان که منکر آیات حق شوند [محکوم به محاکمه در قیامتند؛] خداوند حساب رسی سریع است.»

این آیۀ شریفه، صریح ترین آیه ای است که به بیان حقّانیّت و جامعیّت دین اسلام می پردازد. بر این اساس، روگردانی از دین اسلام در حقیقت روگردانی از خداوند است و روگردانِ از حضرت حق، دچار ذلّت دنیا و عذاب آخرت می شود. بنابراین شایسته است که تمامی انسان ها متدیّن به دین مبین اسلام باشند. چراکه بی دینی مایه خسران و عذاب الهی است. از آن جا که در سخنان معصومین: شخص بی تفاوت، بی دین معرفی شده است؛ می توان یکی از آثار بی تفاوتی را بی دینی قلمدادکرد. رسول اکرم(ص) در حدیث گهرباری فرمودند:

«مَنْ أَصْبَحَ لَایهْتَمُ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِینَ فَلَیسَ بِمُسْلِمٍ»([2])؛

هم چنین حضرت در روایت مشابه دیگری فرمودند:

«مَنْ أَصْبَحَ لَایهْتَمُ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِینَ فَلَیسَ مِنْهُمْ وَمَنْ سَمِعَ رَجُلاً ینَادِی یا لَلْمُسْلِمِینَ فَلَمْ یجِبْهُ فَلَیسَ بِمُسْلِمٍ»([3]).

ایشان در این دو روایت انسان بی تفاوت را بی دین معرفی کرده اند. ممکن است فرد بی تفاوت اهل نماز و روزه و ادای فرایض و واجبات الهی هم باشد، اما از این جهت که نسبت به امور مسلمانان و اجتماع خویش بی تفاوت است، پیامبر(ص) این فرد را بی دین می نامند.

روزی درویشی خانقاه را ترک کرد و به مدرسه آمد. (می دانیم که مسلک درویشان عموماً این گونه است که نسبت به مسائل پیرامون خود بسیار بی تفاوت هستند و اگر هم اتفاقی برای کسی رخ دهد، می گویند هرچه از دوست رسد نیکو است. البته این سخن ارزش مندی است، اما همه چیز از دوست نمی رسد!!) سعدی علت آمدن او به مدرسه را پرسید. درویش جواب داد: از بی تفاوتی در خانقاه خسته شدم… .

صاحب دلی به مدرسه آمد ز خانقاه

بشکست عهد صحبت اهل طریق را

گفتم میان عالم و عابد چه فرق بود؟

تا اختیار کردی از آن این رفیق را؟

گفت آن گلیم خویش به در می برد ز موج

وین سعی می کند که بگیرد غریق را…

کسی که تمام استعدادهای خود را به کار می گیرد تا دردی از مردم دوا کند، او انسان واقعی است؛ اما شخصی که نسبت به حال مردم بی تفاوت باشد، شخصی بی دین و محروم از رحمت الهی است.
[1]. آل عمران(3): 19.

[2]. الکافی: 2 / 163، ح1؛ بحارالانوار: 71 / 337، ح116؛ «کسی که صبح کند و اهتمام به امور مسلمانان نورزد، مسلمان نیست.»

[3]. الکافی: 2 / 164، ح5؛ بحارالانوار: 71 / 339، ح120؛ «کسی که صبح کند، درحالی که به امر مسلمانان توجه و اهتمامی نداشته باشد، از اسلام هیچ بهره ای نبرده است و هرکه شاهد فریادخواهی و کمک خواهی مردم باشد که مسلمانان را به یاری می خواند، پس پاسخی به او ندهد، از مسلمانان نیست.»

برگرفته از کتاب اسلام دین آسان نوشته استاد انصاریان

یکی از دوستان قدیمی و متدیّن بنده در یکی از خیابان های شهر تهران مغازه پارچه فروشی داشت. از میدان قیام تا میدان گمرک مغازه ای شهره به مشتری زیاده، و به همین دلیل درآمد خیلی خوبی داشت. بیشتر متدیّنان و افراد مذهبی بازار تهران به دلیل منصف بودن و کیفیّت خوب اجناس، از مغازۀ ایشان خرید می کردند.

ایشان در سن 85 سالگی فوت کرد. چند سال بعد نوۀ ایشان را در مسجد گوهرشاد مشهد دیدم. پس از احوال پرسی، راجع به آن مرحوم سوال کرده و گفتم: پدربزرگ شما برای ثروت و اموالش چه وصیّتی کرده است؟ او گفت: ایشان در زمان حیات خود به زندگی تمام فرزندانش رسیدگی کرد و به پدرم و عموهایم خانه و مغازه و سرمایه داد و اجازه نداد بعد از مُردنش کسی نیازمند به ارث باشد و اصلاً ارثی هم باقی نگذاشت. حتی خانه ای که مادربزرگم در آن ساکن است و مغازه ای که در اختیار یکی از عموهایم هست، جزء ورثۀ آن مرحوم نیست. زیرا بعد از مرگ پدربزرگم، شبی همه فرزندان و ورثۀ ایشان جمع شدند و درب صندوق مدارک و اسناد ایشان را بازکردند و برگۀ وصیت نامه ای با این مضمون یافتند:

«بسم الله الرحمن الرحیم؛ من سپرده ای نزد هیچ بانکی نداشته و هیچ پولی در خانه یا به دست شخصی نداده ام. از سی سال پیش تاکنون که وصیت نامه ام را می نویسم، نزدیک حرم حضرت رضا(ع) نوَد یا صد باب [تردید از نقل کننده] خانه صدمتری ساخته ام و وسایل آن را نیز مهیاکرده ام و هرجا مطلع می شدم جوان متدینی می خواهد ازدواج کند، بدون این که خودش متوجّه شود، کار سامان دادن به زندگیش را به دوستی امین می سپردم، تا پس از ازدواج، خانه را در اختیار او قرار دهد و به دوست خود گفته بودم هرکسی از تو پرسید این خانه را چه کسی داده است؟ بگو خداوند مهربان! من ثروت پنجاه ساله ام را به حسنه تبدیل کرده ام و با خودم به سرای باقی می برم.»

این عمل، احسان به نزدیکان و تفضّل و بخششِ بی منّت به مردم است. چنان که خداوند متعال می فرماید:

الَّذِينَ يُنْفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ثُمَّ لَا يُتْبِعُونَ مَا أَنْفَقُوا مَنًّا وَلَا أَذًى لَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ[1]؛ «آنان که اموالشان را در راه خدا انفاق می کنند آن گاه به دنبال انفاقشان نه منّتی [بر نیازمند] می گذارند، و نه کاری که سبب آزار و رنج اوست انجام می دهند، برای آنان نزد پروردگارشان پاداشی شایسته است، نه بیمی بر آنان است، و نه اندوهگین می شوند.»

 —————————————————————

[1]. بقره(2): 262.

برگرفته از کتاب اسلام دین آسان استاد انصاریان

راه نجات از مال حرام‏

   از على بن ابى حمزه روايت شده: دوستى داشتم از كاتبان بنى‏اميه، به من گفت از امام صادق برايم اجازه ملاقات بگير، از حضرت اجازه خواستم، امام براى ديدار با او اجازه داد، هنگامى كه وارد بر حضرت شد سلام كرد و نشست و گفت: من جزء افراد ادارى بنى‏اميه بودم و از طريق حكومت آنان به مال فراوانى دست يافتم و از اينكه اين ثروت را از كجا به دست مى‏آورم چشم پوشى داشتم! حضرت صادق (ع) فرمود: اگى بنى‏اميه نيروئى نمى‏يافتند كه براى آن نويسندگى كند، و غنيمت بياورد، و به سود آنان بجنگد، و در گروهشان قرار گيرد حق ما را از ما غارت نمى‏كردند، و اهل بيت پيامبر را از حقشان محروم نمى‏نمودند، قطعاً اگر مردم آنان را با آنچه داشتند وا مى‏گذاشتند چيزى جز اندك مالى كه داشتند نصيبشان نمى‏شد، بى‏ترديد قدرت بنى‏اميه ناشى از قدرت مردمى بود كه به آنان پيوستند، و در همه زمينه‏ها با آنان همكارى كردند! دوستم به حضرت صادق گفت: براى من راه خروجى از اين بن بستى كه دچار آن هستم وجود دارد، روزنه‏اى براى نجاتم از بار سنگين كه به دوش خود قرار داده‏ام هست؟ حضرت فرمود: اگر تو را در اين زمينه‏راهنمائى كنم مى‏پذيرى، و آنچه را بگويم انجام مى‏دهى، مى‏گفت: آرى انجام مى‏دهم، حضرت فرمود: از آنچه از ديوان بنى‏اميه به دست آورده‏اى جدا شو و از اين گردونه حرام بيرون بيا، اگر صاحبان مال را مى‏شناسى مالشان را به آنان برگردان، اگر نمى‏شناسى از جانب آنان صدقه بده، من نزد خدا براى تو بهشت را ضمانت مى‏كنم. على بن ابى حمزه مى‏گويد: دوستم مدتى طولانى در سكوت فرو رفت سپس گفت:

ادامه »

ممكن است كه پدرى به دختر بيست سال خود بگويد كه شما با يك مرد پنجاه ساله ازدواج بكنيد، و آن دختر هم بگويد، نمى‏ خواهم با چنين فردى ازدواج كنم؛ چون سن او خيلى زياد است، و من حس مى ‏كنم كه او نمى ‏تواند به نيازها، عواطف و محبت‏ هايم پاسخ مناسب بدهد. او مى ‏تواند چنين بگويد؛ چون ازدواج از روى اجبار، شرعى نيست. ولى اگر پسرى، و يا دخترى بخواهند ازدواج نامناسب بكنند. حالا كه زمين ديدنى‏ ها براى كل مردم كر زمين آزاد شده و آدم مى‏ تواند به راحتى هر كسى را ببيند، ممكن است جوانى عاشق يك دختر يهودى بشود كه همكلاسش است، و يا عاشق دخترى بهايى بشود، و يا نه، پسر بهايى، عاشق دخترى مسلمان بشود. در چنين جايى، پدر مى‏تواند از ولايت خود استفاده بكند و جلوى اين ازدواج را بگيرد، و اگر آن دختر و پسر ازدواج بكنند، در حالى كه پدر و مادر ناراضى هستند، آن‏ها عاق مى ‏شوند. ازدواج با بهايى كه باطل است و عقد با او واقع نمى‏شود، و چنين ازدواجى زناى دايم مى‏شود. ازدواج با جوان بى‏دينى كه ضروريات دين را قبول ندارد، و مى‏گويد، من قرآن را، و يا پيغمبر را، و يا امام حسين را قبول ندارم و خلاصه، من دين را قبول ندارم، هم باطل است، و اگر به هزار محضر بروند، و آن‏ها هم بين اين دو عقد بخوانند، آن عقد بسته نمى ‏شود، و آن دو نسبت به هم نامحرم باقى مى ‏مانند، و اگر هم بچه‏ دار شوند، آن بچه هم حرام‏زاد قطعى مى ‏شود. بنابراين، بايد حريم ‏ها حفظ بشود.

اين مسايل را من از اين جهت گفتم كه يك وقت كسى فكر نكند كه اسلام مى‏ گويد، وقتى خانواده به دختر گفتند، با اين مرد شصت ساله ازدواج بكن، او بايد به اين ازدواج تن در دهد. نه، چنين نيست. در ماجراى ازدواج هاجر با ابراهيم، اين هاجر بود كه با ميل و با انتخاب خود، اين ازدواج را انتخاب كرد.
اگر قضى انتخاب خود در ميان باشد، و انتخاب هم درست باشد و بعد هم دختر بگويد، من فقط به خاطر عواطف و احساساتم، به اين ازدواج راضى نمى ‏شوم؛ براى اين كه من مى ‏دانم كه اين مرد هشتاد ساله پاسخگوى حالات من نيست؛ بلكه با انتخاب خودم مى ‏خواهم با اين مرد ازدواج بكنم، آن دختر چنين حقى دارد؛ چون اسلام در جايى به كسى زور نمى‏ گويد؛ چون خود آن دختر مى ‏خواهد اين ازدواج انجام شود.

آنچه اسلام آن را براى ازدواج محور قرارداده، هم‏كفو بودن است، چه در سن، و چه در قيافه، و چه در خانواده. ممكن است يك پسر خيلى خوش اندام باشد و چهر زيبايى هم داشته باشد، و مادرش بگويد، بايد با دختر خاله‏ات ازدواج كنى، و من به ازدواج تو با غير دخترخاله‏ ات، رضايت نمى ‏دهم، و دختر خال آن پسر هم دو سال از پسر كوچك‏تر است؛ پسر بيست سالش است و دختر خاله‏اش هجده سال دارد. علاوه بر اين، دماغ اين دختر كج است، و لبى بى‏تناسب قيافه خود دارد. آيا بر اين پسر واجب است كه با اين دختر ازدواج بكند؟ و ممكن است دختر خيلى زيبا باشد، و پدر بگويد، بايد با پسر برادر من ازدواج بكنى، و پسر برادر؛ يعنى پسرعموى دختر هم هيچ امتياز و قيافه‏اى نداشته باشد، آيا اين دختر بايد به اين ازدواج تن در دهد؟ مى‏ گويم، نه. دين مى‏گويد، ملاك ازدواج، هم‏كفو بودن است. اين كه رسم قبيله و عشير ما اين است. اصلًا دين اين رسم‏ها را قبول ندارد. دين آزادى، اختيار و انتخاب را به معناى الهى‏شان قبول دارد، و بعد هم ازدواج‏هاى زورى و اجبارى، در دين باطل است. اما هنوز در كشور ما، ازدواج نامناسب، زياد هست. مى‏گويند، رسم قبيل ما اين است كه دخترعمو و پسرعمو در عقد هم دربيايند؛ چون عقد دخترعمو و پسرعمو در آسمان‏ها خوانده شده است. مگر آسمان‏ها جاى دفتر ازدواج است؟ دفتر ازدواج، متعلّق به زمين و زير نظر دفتر دادگسترى است. خدا در آسمان‏ها دفتر ازدواج ندارد. هر كس كه گفته عقد دخترعمو و پسرعمو در آسمان‏ها خوانده شده، سخن غلطى گفته است؛ هم‏چنين اين سخن كه رسم طايف ما اين است نيز سخن نادرستى است.

برگرفته از کتاب ايمان و آثار آن نوشته استاد انصاریان