شرح دعای روز ششم

در فراز نخست از دعای روز ششم ماه مبارک رمضان چنین می‌گوییم: پروردگارا! مرا به سبب عصیان خوار مکن. همان گونه که طاعت خدا عزّت آور و سبب سربلندی و افتخار می‌شود، معصیت و نافرمانی او نیز ذلّت آور است. گناه انسان را می‌شکند، ارزش وجودی او را درهم می‌ریزد و فطرت پاک و نورانی وی را آلوده می‌کند. یکی از آثار گناه، شرمساری، عذاب وجدان و سیه رویی در دنیا و آخرت است. «ابوالفَرَج اصفهانی» در کتاب مقاتل، از قول قاسم بن اَصبغ درباره ی اثر گناه نقل می‌کند: من مردی را می‌شناختم که خوش چهره و سفیدرو بود، اما پس از واقعه ی کربلا دیدم که چهره اش سیاه گشته است. به او گفتم: تو مردی زیبا صورت و سفید رو بودی، چه شد که چهره ات این گونه سیاه شده است؟! گفت من جوان نورسی را از همراهان حسین علیه السلام در کربلا به قتل رساندم که در پیشانیش جای سجده مشاهده می‌شد. از آن روز تا به حال، هرشب به بالینم می‌آید، گریبانم را می‌گیرد و به سوی دوزخ می‌کشاند و مرا در آتش دوزخ می‌افکند. من چنان در خواب از وحشت فریاد می‌کنم که تمام همسایگان صدایم را می‌شنوند. امام صادق علیه السلام نیز در این زمینه

می‌فرماید: از عواقب گناهان بپرهیزید. [۱] امام باقر علیه السلام نیز فرموده اند: هیچ سختی و مصیبتی به بنده نمی رسد، مگر به وسیله ی گناهی که مرتکب می‌شود، اما دامنه ی بخشش خداوند گسترده تر است. [۲]

در فراز دوم از دعای روز ششم آمده است: خدایا! مرا به ضرب تازیانه ی انتقامت کیفر مکن. در این جا ضربه‌های کیفر گناه به شلاق و تازیانه تشبیه شده است که برای تأدیب خطاکار و مجرم به کار می‌رود. یکی از صفات خداوند «منتقم» بودن است. خداوند از ظالمان، جبّاران، ستمگران و گناهکارانی که خدا را برای همیشه فراموش کرده اند، انتقام می‌گیرد. پروردگار متعال، گناهکار را به حال خود رها نمی کند؛ زیرا مجرم باید طعم عذاب را بچشد، هم در این دنیا و هم در عالم آخرت. قرآن در آیه ی ۱۰۸ از سوره ی مؤمنون از حال گناهکاران خبر می‌دهد. آنان فریادشان بلند است و می‌گویند:

خدایا! ما را از این آتش بیرون ببر. اگر برنامه‌های گذشته را ادامه دادیم، قطعا ما ستمگریم و شایسته ی عفو تو نخواهیم بود. آن گاه خطاب می‌رسد: خاموش شوید و با من سخن نگویید. در فراز پایانی این دعا نیز می‌خوانیم: پروردگارا! مرا از موجبات خشم خود دور گردان، به حق احسان و نعمت هایت، ای منتهای خواسته و آرزوی خواستاران! در این بخش به دنبال نافرمانی و عصیان، بحث «عذاب الهی» مطرح می‌شود و این تهدیدی قطعی برای گناهکاران است. به همین دلیل بنده برای رهایی از چنین ذلّت و عذابی به خداوند متعال پناه می‌برد و از او می‌خواهد که وی را از همه ی اموری که موجب خشمش می‌شود، دور کند تا دیگر زمینه ای برای این عذاب فراهم نشود. شاید به همین علت است که خداوند را به نعمت‌هایی که بر ما ارزانی داشته است، قسم می‌دهیم؛ نعمت‌های خدا، وسیله ی شکر اوست. پروردگار دانا احترام به پدر و مادر را با توحید و پرهیز از شرک هم ردیف قرار داده است. بنابراین خدمت به پدر و مادر به ویژه در کهنسالی موجب سعادت دنیوی و اخروی است و برعکس بی احترامی به ایشان یکی از دلایل خشم خداوند به شمار می‌آید.

یکی دیگر از اسباب خشم الهی، قطع رحم و جدایی از خویشان و نزدیکان است. بر اساس روایت‌های معصومین علیهم السلام پیوند با نزدیکان برکات زیادی دارد؛ مانند:

زیادی روزی و طول عمر. این عمل، ارتباط اجتماعی افراد را از حالت خشک و بی عاطفه به ارتباطی انسانی و دوستانه تبدیل می‌کند. یکی از فواید بی شمار صله رحم، آگاهی از مشکلات گوناگون یکدیگر و چاره جویی برای آن‌ها است و این خود، گامی به سوی هم بستگی اجتماعی به شمار می‌رود. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم درباره ی صله رحم می‌فرمایند: صله ی رحم، حساب را آسان و از مرگِ بد محافظت می‌کند. سومین مورد از موارد خشم الهی، تأخیر در وقت نماز است:

وقتی نماز در غیر وقت خود ادا شود، بالا می‌رود، ولی دوباره به صاحبش برگردانده می‌شود، در حالی که سیاه و تاریک است و می‌گوید مرا ضایع کردی، خدا تو را ضایع کند. رسول اکرم صلی الله علیه و آله وسلم در قسمتی از سخن خود درباره ی نماز غیرمقبول می‌فرماید: کسی که در نماز خود سستی کند، خداوند از عمر و روزیش، برکت را بردارد و از چهره ی او سیمای صالحین را محو نماید و بر اعمالش پاداشی دریافت نخواهد کرد. دعایش به آسمان بالا نمی رود و برای او در دعای افراد شایسته بهره ای نخواهد بود. خوار و گرسنه و تشنه می‌میرد و خداوند فرشته ای را در قبرش مأمور کند تا او را عذاب نماید. قبرش بر او تنگ می‌شود و تاریکی آن را فرا می‌گیرد. چهارم از اسباب خشم خداوند، ادا نکردن حقوق الهی مانند خمس و زکات است. بر هر مسلمانی واجب است که حقوق دینی خود را بپردازد و در این امر کوتاهی نکند؛ زیرا اسلام در امور عبادی و ذکر و دعا خلاصه نمی شود؛ بلکه خداوند برای تربیت و تزکیه و رسیدن به پاداش اخروی، انفاق و صدقات مالی را قرار داده است، تا از آن طریق، خلأهای اجتماع و نیازمندی فقرا برطرف شود. با شما از اسباب خشم خداوند که در دعای روز ششم ماه مبارک رمضان به آن‌ها اشاره شده است، سخن می‌گفتیم. مورد پنجم از سبب‌های خشم خداوند متعال، ناامید کردن کسی است که به انسان امیدوار است. اگر انسان در مقامی است که دیگران به او مراجعه می‌کنند و نسبت به او چشم امید دارند، باید بکوشد سبب یأس و نومیدی آنان نگردد؛ زیرا خداوند وقتی برای کسی خیری را بخواهد، حاجت‌های مسلمانان را به دست او برطرف می‌کند. در صورتی که انسان توانایی اجابت خواسته ی آنان را نداشت، می‌تواند با اخلاق خوب و برخورد شایسته، ناتوانی خود را جبران کند.[3]

———-

[۱]: بحارالانوار، علامه مجلسی، ج ۷۵، ص ۴۳۷.

[۲]: قصارالجمل، ج ۱، ص ۲۳۲.

[3]:راه بندگی: شرحی گذرا بر دعاهای روزانه ی ماه رمضان - شرح دعای روز ششم - محمود نیاکان- صفحه ۲۳