در دعاي زيباي ندبه يكي از كنيه‌هايي كه حضرت مهدي عجل الله تعالي فرجه را با آن مي خوانيم كنيه اباصالح است و در لغت اين لقب پدر صالح معنا مي شود

يكي از سوالاتي كه پيرامون امام عصر عجل الله تعالي فرجه به ذهن مي رسد اين است كه آيا امام زمان عجل الله تعالي فرجه فرزندي به نام صالح دارند كه او را اباصالح مي خوانيم و يا دليل ديگري براي دادن اين كنيه به حضرت وجود دارد؟

معناي لغوي اباصالح

كلمه اب در لغت عرب به معناي پدر آمده است بدين جهت برخي از مردم تصور مي كنند كه عبارت اباصالح در حالت تركيبي بايد به معناي پدر صالح باشد تا معني و مفهوم جمله صحيح گردد

براي رفع اين شبهه برخي از ممنين هم در مقام جواب برآمده و چنين اظهار داشته اند كه چون امام زمان عجل الله تعالي فرجه با تشكيل زندگي خانوادگي فرزندي به نام صالح دارند بدين جهت او را با كنيه اباصالح مي خوانيم به نظر مي رسد كه اينگونه جواب ها از حقيقت پرده برنمي دارد چون راهي براي درك چگونگي زندگي امام زمان عجل الله تعالي فرجه و پي بردن به اين موضوع كه آيا آن حضرت به طور يقين فرزندي به نام صالح دارند يا نه وجود ندارد 

اين سخن صحيح نمي باشد زيرا

اوّلا با جستجو و تفحّص در ميان كنيه هاي نقل شده براي حضرت مهدي عليه السلام در كتابهاي معتبر چنين كنيه اي نقل نشده است بلكه به نظر ميرسد اين كنيه بر اثر كثرت استعمال در ميان مردم معروف شده است و در بعضي از مجلاّت و كتابها كه در پاسخ از اين سال مطالبي گفته شده است بيشتر جنبه هاي ذوقي و استحساني با احتمالاتي بدون ذكر سند و دليل در نظر گرفته شده است مثلا گفته شده است كه اين كنيه ممكن است از آيه شريفه وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنم بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الاَْرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصّـالحُونَ گرفته شده باشد 

و يا مي گويند چه مانعي دارد كه ما به آن حضرت بگوئيم أبا صالح يعني پدر تمام نيكي ها و خوبي ها؟ 

وممكن است برخي استدلال كنند به احاديثي كه در آنها واژه أبا صالح و صالح بكار رفته است 

مرحوم مجلسي رحمه الله نيز در اين رابطه داستاني در بحار الأنوار نقل كرده است در حاليكه با رجوع به آن احاديث و دقّت در آنها معلوم ميگردد صالح يا أبا صالح نام جنّي است كه مأموريت دارد تا اشخاص گمشده را هدايت و راهنمايي كند 

در كتاب من لا يحضره الفقيه چنين آمده است امام صادق ع السلامفرمود هرگاه راه را گم كردي صدا بزن يا صالح يا بگو يا أبا صالح راه را به ما نشان دهيد خداوند شما را رحمت كند 

ممكن است كنيه ابا صالح بدين جهت باشد كه امام زمان عليه السلام پدر و مجري اصلاح جامعه است يعني او تنها كسي است كه به اذن خدا جامعه بشري را اصلاح خواهد نمود

امّا مرحوم مجلسي رحمه الله در حكايات و داستانهاي اشخاصي كه امام زمان عليه السلام را ديده اند قضيه اي را از پدرش نقل ميكند و او نيز از شخصي بنام امير اسحاق استرآبادي كه چهل مرتبه با پاي پياده به حجّ مشرّف شده بود نقل ميكند كه در يكي از سفرهايش قافله را گم كرد و متحيّر با حالت عطش و بي آبي مانده بود سپس صدا زد يا صالح يا أبا صالح ما را راهنمايي بفرما ناگاه شخص سوارهاي را از دور ديد كه آمد و او را راهنمايي كرد و به قافله اش رساند وي ميگويد پس از آن قضيّه من متوجه شدم كه او حضرت مهدي عليه السلام بوده است 

روشن است كه اين قضيه ارزش علمي و استدلالي ندارد و صرفاً داستاني بيش نيست زيرا معلوم نيست كه شخص مورد نظر واقعاً امام عليه السلام را ديده باشد 

ثانياً با توجّه به معاني مختلف كلمه أب در لغت عرب كه تنها به معناي پدر نيست بلكه به معناي صاحب و غير آن نيز آمده است و همچنين در روايتي از رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم آمده است كه فرمود من و علي پدران اين امتيم مي توان استفاده نمود كه مقصود از اين كنيه معناي پدرِ فرزندي به نام صالح نيست بلكه أبا صالح يعني كسي كه افراد صالح و شايسته در اختيار دارد 

و نيز ممكن است كنيه ابا صالح بدين جهت باشد كه امام زمان عليه السلام پدر و مجري اصلاح جامعه است يعني او تنها كسي است كه به اذن خدا جامعه بشري را اصلاح خواهد نمود 

القاب و صفات و كنيه هايي كه براي پيامبر اسلام و اهل بيت آن حضرت در روايات و دعاها به كار رفته است هر كدام معني و مورد خاصي دارند مثلا كلمه امين كه يكي از القاب معروف پيامبر اسلام صلي الله عليه واله است به طور يقين به خاطر امانتداري و امين اسرار و اموال مردم بودن به آن حضرت گفته شده است هدف از به كار بردن كنيه اب و ام براي افراد اثبات پدر يا مادر بودن آن اشخاص است نسبت به مضاف اليه شان مانند ابوالحسن پدر حسن ابو جعفر پدر جعفر ام داوود مادر داوود لكن از نظر لغت عرب اين طور نيست كه كلمات ياد شده اب و ام هميشه به معناي پدر او مادر باشد بلكه گاهي به معناي صاحب و مالك و كنه و اساس شي ء مي باشد مانند ابوالفضل ابوتراب ام القري ام الفساد و امثال آن كه به طور يقين هيچ كدام آنها در معناي پدر و مادر به كار نرفته است چون حضرت ابوالفضل عليه السلام پسري به نام فضل نداشته است كه ابوالفضل  در اين مورد  به معناي پدر فضل باشد اميرالمومنين عليه السلام نيز فرزندي به نام تراب نداشته است كه آن حضرت پدر تراب باشد و همچنين است كلمه ام القري كه كنيه معروف شهر مكه است چرا كه شهر مكه فرزندي نداشته است كه مادر آن باشد

بنابراين با عنايت به مطالب فوق و احتمالات متعدّد نمي توان از اين كنيه بر ازدواج و داشتن فرزند براي آن حضرت استفاده كرد 

مرحوم مجلسي رحمه الله نيز در اين رابطه داستاني در بحار الأنوار نقل كرده است در حاليكه با رجوع به آن احاديث و دقّت در آنها معلوم ميگردد صالح يا أبا صالح نام جنّي است كه مأموريت دارد تا اشخاص گمشده را هدايت و راهنمايي كند 

امام زمان عجل الله تعالي فرجه را چه وقت اباصالح بخوانيم؟

شكي نيست كه وقتي با خداوند متعال مناجات مي كنيم و نيازها و احتياجات خود را به محضر مقدسش عرضه مي داريم همسو و متناسب با نيازمان نام ها و صفات مقدس او را بر زبان مي آوريم مثلا در مقام طلب مغفرت از ساحت مقدس خداوند متعال او را يا غفار و در مقام طلب نمودن روزي حلال و فراوان با كلمه يا رزاق و در مقام درخواست ثبات قدم و استوار و پايدار ماندن در راه حق او را با جمله يا مقلب القلوب و الابصار و امثال آن مي خوانيم 

بنابراين براي اجابت دعا و قبولي مناجات با خداوند متعال راه و رمز و اوقات و ساعات خاصي وجود دارد كه پيامبر اكرم صلي الله عليه واله و اهل بيت آن حضرت آنها را در ميان احاديث و روايات معتبر به ما تعليم فرموده اند به گونه اي كه حتي دعاي صبح و شام و دعاي اول و آخر هفته و ماه و سال و چند و چون آن را هم ياد داده اند حال بايد ديد كه دعاي معروف گم شدگان در صحرا و بيابان را كه در روايات آمده است و همچنين كنيه معروف اباصالح عجل الله تعالي فرجه را در كجا و چه وقت بايد خواند؟

از امام باقر عليه السلام و همچنين از امام صادق عليه السلام روايت كرده اند كه فرمود اذا ضللت في الطريق فناد يا صالح او يا ابا صالح ارشدنا الي الطريق رحمكم الله اگر در دشت و صحرا از جاده منحرف شده و راه گم كرديد پس صالح و يا اباصالح را صدا كن و بگو اي صالح و يا بگو اي اباصالح ما را دريابيد و راه را بر ما نشان دهيد خداوند شما را رحمت فرمايد  محدث نوري نجم الثاقب ص 4-05- انتشارات مسجد جمكران

و روي همين اساس است كه علماي رباني و ممنين پيرو اهل بيت عليهم السلام در جلسات و اجتماعات معنوي و پر شورشان آن هم نه فقط در حال گم شدن در دشت و صحرا بلكه در همه گمراهي هاي فكري و عملي و علمي و نابساماني هاي مادي و معنوي در غيبت كبري امام زمان اباصالح عجل الله تعالي فرجه را به كمك و ياري مي طلبند
منابع

مسسه تحقيقاتي حضرت ولي عصر عج

سايت شيعه نيوز

كتاب مناجات منتظران دكتر سيد محمد بني هاشم