روزه و آمرزش گناه
مقدمه
از جمله امورى كه سبب آمرزش گناه مى شود، «روزه» است. روزه، خالص ترين عبادتى است كه انسان در پيشگاه خداوند انجام مى دهد؛ زيرا در هر عبادتى نوعى نمايش ظاهرى وجود دارد؛ يعنى هر چيزى را كه انسان آن را با خلوص نيّت انجام دهد؛ خود به خود بروز و ظهور دارد، لذا اخلاص نيز در مورد آن‌ها آسيب پذير است؛ ولى روزه تنها عبادتى است كه كاملاً غير آشكار و پنهانى است و كسى نمى تواند از روزه شخص روزه دار آگاه شود مگر آن كه خود اظهار نمايد. روى همين حساب، در روزه اخلاص بيشترى وجود داشته و ناخالصى كمترى آن راتهديد مى نمايد. اين عبادت كه گاهى واجب است؛ مثل روزه ماه مبارك رمضان، روزه كفّاره، نذر و… گاهى مستحبّى؛ مثل روزه تمام روزهاى سال (غير از روزهايى كه روزه اش حرام يا مكروه است) آثار و بركات فراوانى دارد كه به بعضى از آن‌ها اشاره مى شود.
عامل تقويت قواى انسانى
با اندكى دقّت روشن مى شود كه روزه، قواى انسانى را تقويت مى كند:
۱) روزه و تقويت نيروى جسم بهترين عامل براى تندرستى و سلامت انسان «روزه» است؛ زيرا روزه، كار جهاز هاضمه را كم نموده و به اين دستگاه فرصت استراحت و تجديد قوا براى ادامه كار مى دهد. عضوى كه دائم مشغول كار است، «معده» مى باشد، بايد به او مقدارى استراحت داد تا بتواند خود را بازسازى كند. معده، يازده ماه كار مى كند. غذاهايى كه وارد آن مى شود، گاهى فرصت جذب و هضم شدن را پيدا نمى كند، روزه اين فرصت را به او مى دهد تا بتواند غذاهاى مانده را جذب و هضم نمايد، لذا ديده مى شود شخصى كه زياد گرسنه مانده، دهانش بدبو مى شود، نشان مى دهد غذاهايى كه در گوشه و كنار معده، مدّت‌ها باقى مانده، جذب و هضم مى شوند. رسول خداصلى الله عليه وآله فرمود: «أَلْمِعْدَةُ بَيْتُ كُلِ ّ داءٍ وَالْحَمِيَّةُ رَأْسُ كُلِ ّ دَواءٍ»؛ «معده، خانه و جايگاه هر نوع بيمارى است و پرهيز، سرچشمه همه داروهاست». امام موسى بن جعفرعليهما السلام فرمود: «لَيْسَ مِنْ دَواءٍ إِلّا وَيُهَيِّجُ دَاءٍ وَلَيْسَ شَىْ ءٌ فِي الْبَدَنِ أَنْفَعُ مِنْ إِمْساكِ الْبَدَنِ مِمّا يَحْتاجُ إِلَيْهِ»؛ «هر دارويى كه انسان استفاده مى كند (اگر يك بيمارى را مداوا كند) بيمارى ديگرى را تحريك مى كند و هيچ چيز براى بدن پر فايده تر از امساك از غذا نيست». روى همين حساب است كه مكتبمترقّى اسلام، دستور روزه داده است تا سلامتى بدن انسان را ضمانت كند. رسول خداصلى الله عليه وآله كه فرمود: «صُومُوا تَصِحُّوا»؛ «روزه بگيريد تا سالم بمانيد»، تأييد اين مطلب است.
بنابراين، روزه نيروى بدنى انسان را تقويت نموده و موجب سلامت شخص روزه دار مى گردد.۲) روزه عامل تقويت نيروى تقوا اثر ديگر روزه اين است كه« نيروى تقوا» را در انسان تقويت مى كند و انسان را در پرهيزگارى، با دوام مى سازد. تقوا چيزى جز عمل به دستورات الهى و پرهيز از محرّمات و نواهى نيست. كسى كه تقوا دارد آنچه را كه خداوند امر كرده انجام مى دهد و از آنچه نهى نموده، پرهيز مى نمايد و روزه، تمرين انجام دستورات الهى و پرهيز از نافرمانى اوست. كسى كه در هواى گرم، تشنگى و گرسنگى را تحمّل مى كند و روزه مى گيرد، فرمانبرى از دستورات خداوند را در وجود خود، تمرين و تقويت مى كند. كسى كه در ساعاتى از شبانه روز، از آنچه موجب بطلان روزه مى شود، پرهيز مى نمايد، ترك گناه و نافرمانى الهى را تمرين و تقويت مى كند تا در برابر ساير نافرمانى‌ها نيز بتواند پرهيز داشته باشد.
۳) روزه عامل تقويت اراده سوّمين اثر روزه اين است كه «اراده» را در انسان تقويت مى كند و انسان را با اراده و مسلّط بر نفس خويش بار مى آورد. كسى كه در ساعاتى از شبانه روز با وجود گرسنگى و ميل شديد به غذا، بدون هيچ مانعى، خود را كنترل كرده و غذا نمى خورد، با اين كه تشنه است و آب نيز وجود دارد؛ حتّى فردى كه به سيگار و دود عادت كرده و از آن خودارى مى كند، اراده در وجودش قوى و نيرومند مى شود. چنين كسىآن چنان بر خود سلطه پيدا كرده و مالك اراده خود مى گردد كه مى تواند هر جا اراده كرد كارى انجام دهد، انجام دهد و هر جا اراده كرد كارى را ترك كند، ترك كند. انسانى كه اهل روزه است، بى اراده و سست عنصر نيست تا مالك نفس خويش نبوده و بر هواهاى نفسانى خود تسلّط نداشته باشد. روزه اراده او را تقويت و او را مالك بر نفس خويش مى سازد. ۴) روزه عامل تقويت عاطفه چهارمين اثرى كه روزه از خود به جاى مى گذارد، اين است كه« عاطفه» را در انسان تقويت مى كند؛ زيرا انسان وقتى روزه مى گيرد، ساعاتى از شبانه روز را با گرسنگى و تشنگى سپرى نموده، در نتيجه گرسنگى را احساس و لمس مى كند و همين امر، موجب مى شود تا حدودى به گرسنگان و فقرا توجّه كند. بسيارند كسانى كه چون وضع مالى خوبى دارند و هر چه اراده كنند برايشان فراهم مى شود، فقر و گرسنگى را درك نمى كنند؛ اما روزه موجب مى شود تا غنى و توانگر نيز گرسنگى را لمس و بر فقيران و گرسنگان ترحّم نمايد. نخستين حديثى كه مرحوم شيخ حرّ عاملى در مورد روزه نقل كرده، پيرامون همين موضوع است. هنگامى كه هشام بن حكم از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام از علّت روزه پرسيد، حضرت پاسخ فرمود: «إِنَّما فَرَضَ اللَّهُ الصِّيامَ لِيَسْتَوِىَ بِهِ الْغَنِىُّ وَالْفَقِيرُ وَذلِكَ لِأَنَّ الْغَنِىَّ لَمْ يَكُنْ لِيَجِدَ مَسَّ الْجُوعِ فَيَرْحَمَ الْفَقِيرَ لِأَنَّ الْغَنِىَّ كُلَّما أَرادَ شَيْئاً قَدِرَ عَلَيْهِ فَأَرادَ اللَّهُ تَعالى أَنْ يُسَوِّيَ بَيْنَ خَلْقِهِ وَأَنْ يُذِيقَ الْغَنِىُّ مَسَّ الْجُوعِ وَالْأَلَمِ لِيَرِقَّ عَلَى الضَّعِيفِ وَيَرْحَمَ الْجائِعَ»؛ «به راستى كه خداوند روزه را قرار داده است تا غنى و فقير را برابر سازد؛ زيرا توانگر، هرگز گرسنگى را لمس نمى كرد تا بر فقير ترحّم كند؛ براى اين كه توانگر، هر وقت چيزى را اراده كند، برايش مقدور است آن را فراهم كند، خداوند خواست تا يك نوع مساواتى بين بندگانش بشود و توانگر نيز گرسنگى را بچشد و رنج آن را تحمّل كند تا بر ضعيف رأفت و بر گرسنه، ترحّم نمايد». شايد علت اين كه شرع مقدّس، زكات فطره را كه نوعى كمك مالى به فقيران است در پايان ماه مبارك رمضان قرار داده - همين باشد؛ چون مسلمانان يك ماه گرسنگى را لمس كرده و طعم آن را چشيده اند، عاطفه آنان تحريك و تقويت شده است، اكنون با پرداخت فطريه، اين عاطفه را به نمايش بگذارند و عملى سازند.
روزه و فضيلت آن
علاوه بر آثارى كه براى روزه ذكر شد، روزه فضيلت و ثواب بسيار زيادى نيز دارد كه در كتاب هاى روايى ذكر شده است. در اينجا بعضى از آن روايات را از باب نمونه ذكر مى كنيم: الف) قالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله: «قالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: كُلُّ أَعْمالِ ابْنِ آدَمَ بِعَشَرَةِ أَضْعافِها إِلَى سَبْعَمِأَةِ ضِعْفٍ إِلَّا الصَّبْرَ فَإِنَّهُ لِي وَأَنَا أُجْزِى بِهِ فَثَوابُ الصَّبْرِ مَخْزُونٌ فِي عِلْمِ اللَّهِ وَالصَّبْرُ الصَّوْمُ»؛ پيامبر خداصلى الله عليه وآله فرمود: « خداوند عزّوجلّ فرمود: تمام اعمال بنى آدم از ده برابر تا هفتصد برابر پاداش و ثواب دارد، مگر صبر كه براى من است و من خودم پاداش آن را مى دهم (يا خودم پاداش آن هستم) پس ثواب صبر در علم خداوند ذخيره و پنهان است و صبر، همان روزه است». ب) محمّد بن مسلم از حضرت امام باقرعليه السلام نقل مى كند كه حضرت فرمود: «إِنَّ الْمُؤْمِنَ إِذا قامَ لَيْلَهُ ثُمَّ أَصْبَحَ صائِماً نَهارَهُ لَمْ يُكْتَبْ عَلَيْهِ ذَنْبٌ وَلَمْ يَخُطَّ خُطْوَةً إِلّا كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بِها حَسَنَةً وَلَمْ يَتَكَلَّمْ بِكَلِمَةِ خَيْرٍ إِلّا كَتَبَ لَهُ بِها حَسَنَةً، وَإنْ ماتَ فِي نَهارِهِ صَعَدَ بِرُوحِهِ إِلى عِلّيِّينَ وَإِنْ عاشَ حَتّى يَفْطُرَ كَتَبَهُ اللَّهُ مِنَ الْأَوَّابِينَ»؛ «هرگاه مؤمن، شب به پا خيزد و روز، روزه بدارد، گناهى بر او نوشته نمى شود و قدمى بر نمى دارد مگر اين كه خداوند حسنه اى براى او مى نويسد. كلمه خيرى نمى گويد مگر اين كه حسنه اى براى او مى نويسد. اگر در روز بميرد، روح او را به عليّين بالا مى برد، اگر تا افطار زنده بماند، نام او را جزء توبه كنندگان ثبت مى كند». ج) يونس بن ظبيان گويد: حضرت امام صادق عليه السلام فرمود: «مَنْ صامَ عَزَّوَجَلَّ يَوْماً فِي شِدَّةِ الْحَرِّ فَأَصابَهُ ظَمَأٌ وَكَّلَ اللَّهُ بِهِ أَلْفَ مَلَكٍ يَمْسَحُونَ وَجْهَهُ، وَيُبَشِّرُونَهُ حَتّى إِذا أَفْطَرَ قالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: ما أَطْيَبَ رِيحُكُ وَرَوْحُكَ، مَلائِكَتِي أَشْهِدُوا أَنِّي قَدْ غَفَرْتُ لَهُ»؛ «كسى كه در روز گرمى، روزه بگيرد و تشنه شود، خداوند هزار فرشته را مأمور مى كند تا وى را نوازش دهند و او را بشارت دهند تا هنگامى كه افطار كند، خداوند عزّوجلّ مى فرمايد: چه بوى تو دل انگيز است، فرشتگان من شاهد باشيد كه من او را مورد آمرزش قرار دادم». د) حضرت امام صادق عليه السلام فرمود: «نَوْمُ الصّائِمِ عِبادَةٌ، وَصُمْتُهُ تَسْبِيحٌ، وَعَمَلُهُ مُتَقَبَّلٌ وَدُعاؤُهُ مُسْتَجابٌ»؛ «خواب روزه دار، عبادت و سكوتش، تسبيح و عملش پذيرفته و دعايش، مستجاب است». روزه و آمرزش گناهدرباره روزه، آثار و بركات آن، ثواب و اجر آن، روايات بسيار فراوانى وجود دارد كه در كتاب هاى مختلف روايى ذكر شدهاست. آنچه در اينجا بيان مى شود، نقش روزه در آمرزش گناه است كه موضوع نوشته ماست. آنچه از روايات استفاده مى شود اين است كه روزه ماه مبارك رمضان، تأثير بسيار فراوانى در جبران و آمرزش گناه دارد كه در اينجا برخى از اين روايات را ذكر مى كنيم: الف) محمّد بن مسلم از حضرت امام باقرعليه السلام نقل مى كند كه فرمود: «إِنَّ للَّهِ ِ تَعالى مَلائِكَةً مُوَكِّلِينَ بِالصّائِمِينَ يَسْتَغْفِرُونَ لَهُمْ فِي كُلِ ّ يَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضانِ إِلى آخِرِهِ، وَيُنادُونَ الصّائِمِينَ كُلَّ لَيْلَةٍ عِنْدَ إِفْطارِهِمْ: أَبْشِرُوا عِبادَ اللَّهَ فَقَدْ جِعْتُمْ قَلِيلاً وَسَتَشْبَعُونَ «تَسْتَشْبِعوُنَ» كَثِيراً بُورِكْتُمْ وَبُورِكَ فِيكُمْ، حَتَّى إِذا كانَ آخِرَ لَيْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ نادُوهُمْ أَبْشِرُوا عِبادَ اللَّهِ فَقَدْ غَفَرَ اللَّهُ لَكُمْ ذُنُوبَكُمْ وَقَبِلَ تَوْبَتُكُمْ فَانْظُرُوا كَيْفَ تَكُونُونَ فِيما تَسْتَأْنِفُونَ»؛ «خداوند، فرشتگانى دارد كه آنان را مأمور كرده است در هر روز از ماه رمضان تا آخر آن، براى روزه داران استغفار مى كنند و هر شب هنگام افطار، روزه داران را مورد خطاب قرار مى دهند كه بشارت باد شما را اى بندگان خدا! شما مدّت كوتاهى گرسنگى را تحمّل مى كنيد و مدّت طولانى سير خواهيد بود، بر شما مبارك باد! و در آخرين شب ماه رمضان نيز ندا مى دهند: اى بندگان خدا! بشارت باد شما را كه خداوند گناه شما را بخشيد، توبه شما را پذيرفت، پس بنگريد چگونه اعمالتان را از سر خواهيد گرفت».
شرايط آمرزش
ذكر اين نكته لازم است كه روزه اى سبب آمرزش گناه مى شود كه با شرايط خاصّى انجام شود و گرنه صرف دهان بستن از خوردن و آشاميدن، چنين تأثيرى نخواهد داشت. رسول خداصلى الله عليه وآله به جابر فرمود: «يا جابِرُ! هذا شَهْرُ رَمَضانَ مَنْ صامَ نَهارَهُ وَقامَ وِرْداً مِنْ لَيْلِهِ وَعَفَّ بَطْنَهُ وَفَرْجَهُ وَكَفَّ لِسانَهُ خَرَجِ مِنْ ذُنُوبِهِ كَخُرُوجِهِ مِنَ الشَّهْرِ، فَقالَ جابِرُ: يا رَسُولَ اللَّهِ! ما أَحْسَنَ هذَا الْحَدِيثُ؟ فَقالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وآله: يا جابِرُ ما أَشَدَّ هذِهِ الشُّرُوطُ»؛ «اى جابر! اين ماه رمضان است، كسى كه روز آن روزه بگيرد و بخشى از شب را شب زنده دارى نموده و عفّت شكم و شهوت را رعايت كرده و زبانش را حفظ نمايد، از گناهان خويش خارج خواهد شد همان گونه كه از ماه رمضان خارج مى شود». جابر عرض كرد: اى رسول خدا! چه حديث زيبايى؟ رسول خداصلى الله عليه وآله فرمود: « اى جابر! چه شرايط سختى؟! » بنابراين، اگر گفته مى شود روزه سبب آمرزش است، آن روزه اى خواهد بود كه همراه با تقوا و پرهيز از خطا و گناه باشد، نه هر دهان بستنى، اسباب آمرزش است. اعمالى كه در ماه رمضان سبب افزايش آمرزش مى شود از روايات معصومين عليهم السلام استفاده مى شود كه ماه مبارك رمضان از آن چنان بركتى برخوردار است كه نه تنها روزه آن موجب آمرزش گناه مى شود بلكه هر كار نيكى در اين ماه سبب آمرزش مى گردد. به عبارت ديگر: در ماه مبارك رمضان آن چنان درياى رحمت و كرامت پروردگار، موّاج و متلاطم است كه گويا خداوند تبارك و تعالى دنبال بهانه است تا بندگان خود را مورد آمرزش قرار دهد و لذا هر عمل نيك و خيرى كه انسان براى خدا انجام دهد، موجب آمرزش بخشى از گناهان وى مى شود. در اينجا به بعضى از آن‌ها اشاره مى كنيم:
۱) افطارى دادن به مؤمن از امورى كه در ماه مبارك رمضان موجب آمرزش است« افطارى دادن به مؤمن» است. امام باقرعليه السلام در حديثى فرمود: رسول خداصلى الله عليه وآله فرمود: «مَنْ فَطَّرَ فِيهِ يَعْنِي فِي شَهْرِ رَمَضَانَ مُؤْمِناً صائِماً كانَ لَهُ بِذلِكَ عِنْدَ اللَّهِ عِتْقُ رَقَبَةٍ وَمَغْفِرَةٌ لِذُنُوبِهِ فِيما مَضى.. »؛ «هركس درماه مبارك رمضان، مؤمن روزه دارى را افطارى دهد، ثواب آزاد كردن يك برده را دارد و گناهان گذشته اش مورد آمرزش قرار مى گيرد». بعضى گفتند: اى رسول خدا! همه ما توان مالى براى افطارى دادن را نداريم. حضرت فرمود: «خداوند كريم است و اين ثواب را حتّى به كسى كه جرعه اى شير، يا شربتى آب، يا چند دانه خرما هم به كسى بدهد عطا خواهد كرد». زراره از امام صادق عليه السلام نقل مى كند كه حضرت فرمود: «مَنْ فَطَّرَ مُؤْمِناً كانَ كَفّارَةً لِذَنْبِهِ إِلى قابِلٍ وَمَنْ فَطَّرَ إِثْنَيْنِ كَانَ حَقّاً عَلَى اللَّهِ أَنْ يُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ»؛ «كسى كه يك مؤمن را افطارى دهد، كفّاره گناهش تا ماه رمضان آينده قرار مى گيرد و كسى كه دونفر را افطارى دهد، حقّ است كه خداوند او را وارد بهشت سازد».
۲) دعا هنگام افطار سيّد بن طاووس در كتاب اقبال از رسول خداصلى الله عليه وآله روايت مى كند كه حضرت فرمود: «ما مِنْ عَبْدٍ يَصُومُ فَيَقُولُ عِنْدَ إِفْطارِهِ: يا عَظِيمُ، أَنْتَ إِلهي لا إِلهَ لِي غَيْرُكَ إِغْفِرْلِىَ الذَّنْبَ الْعَظِيمَ إنَّهُ لا يَغْفِرُ الذَّنْبَ الْعَظِيمَ إِلَّا الْعَظِيمُ إِلّا خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ كَيَوْمٍ وَلَدَتْهُ أُمُّهُ»؛ «هر بنده اى كه روزه بگيرد و هنگام افطار بگويد: يا عظيم! تو خداى من هستى و غير از تو مرا خدايى نيست، گناه بزرگ مرا مورد آمرزش قرار ده؛ زيرا گناه بزرگ را جز (خداى) بزرگ نمى آمرزد، (كسى كه چنين دعا كند) از گناهان خارج مى شود مثل روزى كه از مادر متولّد شده است». حضرت امام زين العابدين عليه السلام هم فرمود: «مَنْ قَرَأَ إِنّا أَنْزَلْناهُ عِنْدَ فُطُورِهِ وَعِنْدَ سُحُورِهِ كانَ فِيما بَيْنَهُما كَالْمُتَشَحِّطِ بِدَمِهِ فِي سَبِيلِ اللَّهِ»؛ «كسى كه هنگام افطار و هنگام خوردن سحرى، سوره مباركه إنّا انزلنا را بخواند، در بين اين دو زمان مثل كسى است كه در راه خدا در خون خويش غوطه ور باشد». نيز در روايت است كه هر كس وقت افطار بگويد: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ يا واسِعَ الْمَغْفِرَةِ إِغْفِرْ لِي». پس خداوند او را مورد آمرزش قرار مى دهد.
۳) استغفار ماه مبارك رمضان، ماه مغفرت و آمرزش است، لذا در روايات فراوانى سفارش شده است كه در اين ماه زياد استغفار نماييد. امير المؤمنين عليه السلام فرمود: «عَلَيْكُمْ فِي شَهْرِ رَمَضان بِكَثْرَةِ الِأسْتِغْفارِ وَالدُّعاءِ فَأَمَّا الدُّعاءُ فَيَدْفَعُ الْبَلاءَ عَنْكُمْ وَأَمَّا الْإِسْتِغْفارُ فَتَمْضِي بِهِ ذُنُوبَكُمْ»؛ «بر شما باد كه در ماه رمضان، زياد استغفار و دعا كنيد؛ زيرا دعا بلا را از شما دفع مى كند و استغفار، گناهان شما را نابود مى سازد». ائمّه معصومين عليهم السلام نه تنها به استغفار در ماه مبارك رمضان سفارش نموده اند بلكه سيره و روش خود آنان نيز اين گونه بوده است. در مورد حضرت سيّد الساجدين؛ امام زين العابدين عليه السلام نقل شده است: «كانَ عَلِىُّ بْنُ الْحُسَيْنِ عليه السلام إِذا كانَ شَهْرُ رَمَضانَ لَمْ يَتَكَلَّمْ إِلّا بِالدُّعآءِ وَالتَّسْبِيحِ وَالْإِسْتِغْفارِ وَالتَّكْبِيرِ… »؛ روش علىّ بن الحسين عليه السلام اين بود كه در ماه مبارك رمضان، جز به دعا، تسبيح، استغفار و تكبير سخن نمى گفت». رسول خداصلى الله عليه وآله در ضمن خطبه اى - كه به خطبه شعبانيّه حضرت معروف است - فرمود: «أَيُّهَا النّاسُ إِنَّ أَنْفُسَكُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمالِكُمْ فَفُكُّوها بِاسْتِغْفارِكُمْ وَظُهُورِكُمْ ثَقِيلَةٌ مِنْ أَوْزارِكُمْ فَخَفِّفُوا عَنْها بِطُولِ سُجُودِكُمْ… »؛ «اى مردم! جان هاى شما اسير و گرفتار اعمال شماست، آن را با استغفار خود آزاد سازيد، خطاها و لغزش‌ها پشت شما را سنگين كرده است، آن را با سجده هاى طولانى، سبك سازيد».
۴) كمك به تهيدستان «صدقه، انفاق و كمك به تهيدستان در ماه مبارك رمضان» نيز سبب آمرزش گناهان مى گردد. از امام علىّ بن موسى الرضاعليهما السلام روايت شده است كه فرمود: «مَنْ تَصَدَّقَ وَقْتَ إِفْطارِهِ عَلى مِسْكِينٍ بِرَغِيفٍ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ ذُنُوبَهُ وَكَتَبَ لَهُ ثَوابَ عِتْقِ رَقَبَةٍ مِنْ وُلْدِ إِسْماعِيلَ»؛ «كسى كه وقت افطار، گرده نانى را به مسكينى صدقه دهد، خداوند گناهانش را مى آمرزد و ثواب آزاد ساختن برده اى از فرزندان اسماعيل را برايش مى نويسد». ابن عبّاس مى گويد: « روش رسول خداصلى الله عليه وآله اين بود كه در ماه مبارك رمضان، هر اسيرى را آزاد مى ساخت و هر سائل نيازمندى را كمك مى كرد».
۵) احيا در شب قدر در ميان همه اعمال ماه مبارك رمضان« احيا و شب زنده دارى» بهترين و بيشترين زمينه را براى آمرزش گناهان فراهم مى سازد. چگونه چنين نباشد در حالى كه قرآن كريم مى فرمايد: « يك شب قدر از هزار ماه برتر و بالاتر است». هزار ماه برابر است با هشتاد و سه سال و شش ماه؛ يعنى معادل عمر معمولى يك انسان. به عبارت ديگر: شب قدر اگر مورد بهر ه بردارى صحيح قرار گيرد، ارزش آن از تمام عمر يك انسان بيشتر است. در روايت است كه رسول خداصلى الله عليه وآله فرمود: « حضرت موسى عليه السلام در مناجاتى كه با پروردگار خويش داشت، عرضه داشت: پروردگارا! من قرب به تو را خواستارم. خداوند فرمود: قرب من براى كسى است كه شب قدر را شب زنده دارى كند. موسى عليه السلامعرض كرد: خداوندا! رحمت تو را مى خواهم. خداوند فرمود: رحمت من از آن كسى است كه در شب قدر، به تهيدستان ترحّم كند. موسى عليه السلام عرض كرد: خداوندا! عبور از صراط را خواهانم. خداوند فرمود: اين براى كسى است كه شب قدر، صدقه دهد. موسى عليه السلام عرض كرد: پروردگارا! از درختان و ميوه هاى بهشتى مى خواهم. خداوند فرمود: ميوه هاى بهشتى براى كسى است كه در شب قدر، تسبيح مى گويد. موسى عليه السلام عرض كرد: خداوندا! من نجات را مى خواهم. خداوند فرمود: نجات از آتش را؟ عرض كرد: آرى. خداوند فرمود: اين براى كسى است كه در شب قدر، استغفار كند. موسى عرض كرد: خداوندا! رضايت تو را مى خواهم. خداوند فرمود: رضايت من براى كسى است كه در شب قدر دو ركعت نماز بخواند» هر عملى در شب قدر ارزشمند و داراى اثرات فراوان است؛ امّا شب زنده دارى، از هر عملى ارزشمندتر و موجب آمرزش گناهان مى شود. حضرت امام باقرعليه السلام فرمود: «مَنْ أَحْيى لَيْلَهَ الْقَدْرِ غُفِرَتْ لَهُ ذُنُوبُهُ وَلَوْ كانَتْ عَدَدَ نُجُومِ السَّماءِ وَمَثاقِيلَ الْجِبالِ وَمَكائِيلَ الْبِحارِ»؛ «كسى كه شب قدر را احيا بدارد، گناهانش بخشيده مى شود ولو به عدد ستارگان آسمان و سنگينى كوه‌ها و به اندازه آب درياها باشد». امام موسى بن جعفرعليه السلام نيز فرمود: «مَنِ اغْتَسَلَ لَيْلَةَ الْقَدْرِ وَأَحْياها إِلى طُلُوعِ الْفَجْرِ خَرَجَ مِنْ ذُنُوبِهِ»؛ «كسى كه شب قدر، غسل نموده و تا طلوع فجر، شب زنده دارى كند از گناهانش خارج مى شود». اين فصل را با ذكر حديث جالبى كه نقش ماه مبارك رمضان را در آمرزش گناهان نشان مى دهد، به پايان مى بريم. حضرت علىّ بن موسى الرضاعليهما السلام از پدران بزرگوارش از رسول خداصلى الله عليه وآله نقل مى كند كه فرمود: «إِنَّ شَهْرَ رَمَضانَ شَهْرٌ عَظِيمٌ يُضاعِفُ اللَّهُ فِيهِ الْحَسَناتِ وَيَمْحُوا فِيهِ الْسّيِئاتِ، وَيَرْفَعُ فِيهِ الدَّرَجاتِ، مَنْ تَصَدَّقَ فِي هذَا الشَّهْرِ بِصَدَقَةٍ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ، وَمَنْ أَحْسَنَ فِيهِ إِلى ما مَلَكَتْ يَمِينُهُ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ، وَمَنْ حَسَّنَ فِيهِ خُلْقَهُ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ، وَمَنْ كَظَمَ فِيهِ غَيْظَهُ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ، وَمَنْ وَصَلَ فِيهِ رَحِمَهُ غَفَرَ اللَّهُ لَهُ، ثُمَّ قالَ صلى الله عليه وآله: إِنَّ شَهْرَ كُمْ هذا لَيْسَ كَالشُّهُورِ، إِذا أَقْبَلَ إِلَيْكُمْ أَقْبَلَ بِالْبَرَكَةِ وَالرَّحْمَةِ، وَإِذا أَدْبَرَ عَنْكُمْ أَدْبَرَ بِغُفْرانِ الذُّنُوبِ… ثُمَّ قالَ صلى الله عليه وآله: إِنَّ الشَّقِىّ حَقَّ الشَّقِىِ مَنْ خَرَجَ عَنْهُ هذَا الشَّهْرُ وَلَمُ تُغْفَرْ ذُنُوبُهُ… »؛ «به راستى ماه رمضان، ماه بزرگى است، حسنات در آن چند برابر شده، و گناهان از بين رفته و بر درجات انسان افزوده مى شود، كسى كه در اين ماه صدقه دهد، خداوند او را مى آمرزد. كسى كه در اين ماه به زير دست خود نيكى كند، خداوند او را مى آمرزد. كسى كه در اين ماه خوش خلق باشد، خداوند او را مى آمرزد. كسى كه در اين ماه خشم خويش را فرو نشاند، خداوند او را مى آمرزد. كسى كه در اين ماه صله رحم كند، خداوند او را مى آمرزد. آن گاه رسول خداصلى الله عليه وآله فرمود: اين ماه غير از ماه هاى ديگر است، وقتى مى آيد، با بركت و رحمت مى آيد و هنگامى كه مى رود، با آمرزش گناهان مى رود… باز فرمود: شقى واقعى كسى است كه از اين ماه خارج شود ولى گناهش آمرزيد نشود».
منبع:آثار گناه در زندگی و راه جبران، علی اکبر صمدی مشخصات نشر: قم: مسجد مقدس جمکران ۱۳۸۵،ص۱۲۸
