پنج رنگ ذکر شده در قرآن کریم
پنج رنگ ذکر شده در قرآن کریم
الف. رنگ سفید
قرآن دوازده مرتبه سفیدی را در قلمرو کلمه مذکور آورده است. سفید مجموعه رنگ‌ها می‌باشد و قرآن هم اولین اشعه‌های ارسالی از طرف خورشید را به رنگ سفید معرفی فرموده است و سفید از نظر قرآن علامت پاکی ظاهر و باطن است. بسط دامنه رنگ سفید از ظاهر جماد است تا رفاه بهشتیان مانند: «بَیْضاءَ لَذَّةٍ لِلشّارِبین: شرابی سفید و روشن که می‌نوشند و لذت کامل می‌برند». نوشابه و شراب طهور که هر لحظه اراده می‌کنند از پیمانه سیراب می‌شوند و در عالمی از نشاط و معنویت فرو می‌روند و آن شراب طهور، شرابی سفید و درخشنده و لذت بخش، شراب پاک و خالی از رنگ‌های شیطانی و سفید و شفاف است و آن «لَذَّةٍ لِلشّارِبین» است. یعنی نه مایه فساد عقل است و نه موجب مستی می‌شود و جز هوشیاری و نشاط و لذت روحانی چیزی در آن نیست. (۱ ۴۶ / صافات) «کَاَنَّهُنَّ بَیْضٌ مَکْنُونٌ: گویی آن حوران در سفیدی و لطافت بیض مکنون هستند.
این توصیف همسران بهشتی است که پاکی و صداقت آنها را می‌رساند یعنی بدن آنها از شدت پاکی و ظرافت و سفیدی و صفا همچون تخم مرغی است که نه دست انسان آنها را لمس کرده و نه گرد و غباری بر آن نشسته بلکه در زیر بال و پر مرغ پنهان و پوشیده مانده است. حوریان بهشتی را حوری گویند که سفید پوستند یا سفیدی چشمانشان درخشنده و سیاهی آن کاملاً سیاه است.
در منابع اسلامی نقل شده در هنگام قیامت زمین و عرصه محشر تبدیل به(۱ ۴۹ / صافات)نان پاکیزه و سفید رنگی می‌شود که انسان‌ها می‌توانند از آن تغذیه کنند تا حسابشان روشن گردد و هر کدام به سوی سرنوشتشان حرکت کنند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرمایند: «اِنَّ اللّهَ تَعالی خَلَقَ الْجَنَّةَ بَیْضاءَ وَ اَحَبُّ شَیْءٍ اِلَی اللّهِ الْبَیاضِ: خداوند بهشت را سفید آفریده و سفیدی از همه رنگ‌ها پیش خدا محبوب تر است».
در کتاب اصول کافی به نقل از امام باقر علیه السلام آمده است: «هیچ بنده ای نیست مگر آنکه در قلبش لکه ای سفید است وقتی گناهی بکند در این لکه سفید لکه ای سیاه پیداست اگر از آن گناه توبه کند آن لکه سیاه پاک می‌شود و اگر همچنان به گناه خود ادامه دهد لکه سیاه زیادتر می‌شود تا آنکه همه سفیدی را بپوشاند همین که سفیدی پوشیده شد دیگر صاحبش تا ابد به سوی خیر برنمی گردد». در حدیثی از امام صادق علیه السلام منقول است «کسی که سوره شوری را بخواند روز قیامت با صورتی سفید و درخشنده همچون آفتاب محشور می‌شود تا به پیشگاه خدا می‌آید». سفید رنگی است ملیح و برّاق و گریزاننده میکروب‌ها و علامت پاکی ظاهر و باطن است. رنگ سفید در بنیه تمامی طیف‌ها نهفته و جمع شده است. در سایه این رنگ، سیستم انرژی فرد تمیزتر می‌شود و فرد می‌تواند خودش را از آلودگی‌ها نجات دهد.
رنگ سفید ظاهر کننده احساسات، نبوغ و استعدادهای بالقوه فرد بوده و رنگی است که توانائی‌های فرد را تقویت نموده و باعث می‌شود توازن انرژی ونیرو در فرد فراهم آید. ضمنا این رنگ اگر با رنگ‌های دیگر آمیخته شود نیرومندتر شده و تأثیراتش افزونتر خواهد شد. رنگ سفید در عین حال که رنگ مستقل و مشخص و در ردیف هفت رنگ اصلی نیست اما با مختصر تغییراتی یا کم و بیش نوسانی خود شامل آثار و خواص مجموع همه آنهاست و به همان لحاظ نور سفید یا روشنایی به طور اعم، یک عامل مهم تحرّک و فعالیت هماهنگ برای زندگی بشر و تمام موجودات زنده است.
ب. رنگ زرد
دومین رنگی که در قرآن آمده است رنگ زرد است رنگ خوشخویی و خوشحالی و گرم کنندگی است رنگ روحانی و ایده آل و تحریک کننده فکری و آرام کننده برخی حالات عصبی است. خداوند در سوره بقره در مورد این رنگ می‌فرماید: «قالُوا ادْعُ لَنا رَبَّکَ یُبَیِّنْ لَنا ما لَوْنُها قالَ اِنَّهُ یَقُولُ اِنَّها بَقَرَةٌ صَفْراءُ فاقِعٌ لَوْنُها تَسُرُّ النّاظِرینَ: باز قوم موسی گفتند از خدا بخواه که رنگ آن گاو را نیز معین فرماید موسی علیه السلام جواب داد خداوند می‌فرماید: گاوی باشد به رنگ زرد که رنگ آن بینندگان را شاد سازد».
ماجرای گاو بنی اسرائیل چنین بود: یک نفر از بنی اسرائیل به طرز مرموزی کشته می‌شود در حالی که قاتل به هیچ وجه معلوم نیست حضرت موسی علیه السلام (۱ ۶۹ / بقره.) به این قوم می‌گوید که خداوند تبارک و تعالی می‌فرماید باید ماده گاوی باشد که نه پیر و از کار افتاده و نه بکر و جوان بلکه میان آن دو باشد و گاوی زرد باشد و یک دست که رنگ آن بینندگان را شاد و مسرور کند. اکنون پس از گذشت ۲۰ قرن دانشمندان به این نتیجه رسیده اند که رنگ زرد موجب مسرت و شادابی است. در جای دیگر قرآن، رنگ زرد را به موی شتر منسوب می‌دارد تا بیان کند که رنگ زرد حالت گرم کنندگی دارد و قرآن غیر مستقیم آن را به پشم شتر که گرم کننده است می‌داند. «اِنَّها تَرْمی بِشَرَرٍ کَالْقَصْرِ. کَأَنَّهُ جِمالَتٌ صُفْرٌ: آتش دوزخ شراره‌هایی چون کاخ پرتاب می‌کند که شعله اش گویا شتری زردفام است». در این آیه قرآن آتش جهنم را به شتران زرد رنگ شبیه می‌سازد که در واقع حکایت از نهایت گرما و نور خیره کننده آن دارد. رنگ زرد روشن در روز تداعی کننده فعالیت، کار و کوشش به شمار می‌رود و سمبل خورشید است. رنگ زرد خوشحال کننده و موجب شادابی و نشاط و آرامش است و اگر روشن باشد نگاه به آن سرورآور بوده و خوشحالی بخش است و اگر به نارنجی تمایل یابد اثر نوازش نیز دارد و درخشنده و تابان و هیجان انگیز و مسکّن بوده و نبض را به آرامی زیاد می‌کند. بچه‌های عصبی را می‌توان به اتاق‌هایی با پرده لیمویی رنگ تسکین داد. ( ۳۳ / مرسلات.)
بنابراین رنگ زرد که در بالای حد فاصل رنگ متعادلی بمانند سبز قرار گرفته است می‌تواند به عنوان یک رنگ محرک معتدلی پذیرفته شود. رنگ زرد در درمان بیماری‌های پوستی و شفاف کردن پوست نیز مؤثر است و یک نوع تحریک کننده ذهن و هوش دارد که شدیدا موجب تقویت فکر انسان می‌گردد. استفاده از رنگ زرد برای تقویت فکر و اعصاب مثلاً در امتحانات مناسب است. زرد مظهر روشنی و نور و نشاط و شادابی است و عنصر عاطفی آن زنده ومایه امیدواری و تسکین و انبساط خاطر است و علیه خستگی و افسردگی و اضطراب به کار می‌رود. این رنگ در درمان انسان‌های خودگرا و منزوی مؤثر است و شخص را فعال و پر حرارت می‌کند. زرد در درمان افسردگی‌های عصبی به خوبی کارساز است و به عنوان درمان ضد افسردگی شناخته شده است چون این رنگ سیستم عصبی را تحریک می‌کند به گونه ای که این رنگ را خوراک اعصاب نامیده اند.
تأثیرگذارترین نقطه ای که در بدن انسان می‌تواند از رنگ زرد متأثر گردد، ذهن آدمی است. رنگ زرد در سیستم عصبی که به طناب عصبی خورشید معروف است متمرکز می‌باشد. تمامی فعالیت‌های ذهنی فرد به وسیله نیروی رنگ زرد به حرکت درمی آید. از طرفی برای از بین بردن ناملایمات روحی و یأس مفید واقع می‌شود. خوش بینی و اعتماد به نفس را در فرد افزایش می‌دهد. سیستم عصبی معده، روده ها، کلیه‌ها و تمامی جهاز هاضمه تحت تأثیر این رنگ قرار دارند و به وسیله این رنگ می‌توان آنها را درمان نمود. رنگی روح بخش و محرک ذهن است که روحیه را بالا می‌برد و می‌تواند افسردگی را برطرف کند. این رنگ اساسا بر دستگاه اعصاب مؤثر است نیروی عضلانی را تقویت می‌کند.
می‌توان برای رفع یبوست، نفخ شکم، سوء هاضمه و تپش قلب از آن استفاده کرد اما به هرحال لازم است با احتیاط مصرف شود چون مقدار زیاد آن باعث بروز اسهال می‌شود.
ج. رنگ سبز
با توجه به آیات قرآنی به نظر می‌رسد زیباترین رنگی که در قرآن مطرح شده رنگ سبز است که لباس‌های بهشتیان و جامه‌های ابریشمی و حریرهای سبز به آن تشبیه شده است. «اُولئِکَ لَهُمْ جَنّاتُ عَدْنٍ تَجْری مِنْ تَحْتِهِمُ الاَْنْهارُ یُحَلَّوْنَ فیها مِنْ اَساوِرَ مِنْ ذَهَبٍ وَ یَلْبَسُونَ ثِیابا خُضْرا مِنْ سُنْدُسٍ وَ اِسْتَبْرَقٍ مُتَّکِئینَ فیها عَلَی الاَْرائِکِ نِعْمَ الثَّوابُ وَ حَسُنَتْ مُرْتَفَقا: بهشتیهای عدن که نهرها از زیر درختانش جاری است خاص آنهاست در حالی که در آن بهشت برین زیورهای زرین بیارایند و لباس‌های سبز حریر و دیبا پوشند و بر تخت‌ها به عزّت تکیه زنند». «مُتَّکِئینَ عَلی رَفْرَفٍ خُضْرٍ وَ عَبْقَرِیٍّ حِسانٍ: ( ۷۶ / رحمن.)
تکیه کنندگان بر بالش‌های سبز و زنارهای زیبا» «اَلَمْ تَرَ اَنَّ اللّهَ اَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَسَلَکَهُ یَنابیعَ فِی الاَْرْضِ ثُمَّ یُخْرِجُ بِهِ زَرْعا مُخْتَلِفا اَلْوانُهُ ثُمَّ یَهیجُ فَتَریهُ مُصْفَرّا ثُمَّ یَجْعَلُهُ حُطاما اِنَّ فی ذلِکَ لَذِکْری لاِوُلِی الاَْلْبابِ: آیا نمی بینی که خدا از آسمان آب باران نازل گردانید و در روی زمین نهرها( ۳۱ / کهف.) (و جویها) روان ساخت، آنگاه انواع نباتات گوناگون بدان برویاند و باز رو به خزان آرد و نخست بنگری که زرد شود و آنگاه خدا خشک گرداند؟ در آن صاحبان عقل متذکر شوند».
فلسفه زنده شدن زمین‌های مرده به وسیله گیاهان سبز در پرتو نزول باران و فلسفه حیات و مرگ است و رنگ طبیعت و علامت بهار، جوانی و رشد و نمو می‌باشد. «اَلَمْ تَرَ اَنَّ اللّهَ اَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَتُصْبِحُ الاَْرْضُ مُخْضَرَّةً اِنَّ اللّهَ لَطیفٌ خَبیرٌ: ای بشر آیا ندیدی که خدا از آسمان آب فرو بارید که زمین را سبز و خرم کرد (۲۱ / زمر.) که همانا خداوند را با خلق عنایت و لطف است و به دقیق ترین امور عالم آگاه است». قرآن باغ‌ها و درختان سبزش را بهجت آور ذکر می‌کند. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می‌فرماید: «ثَلاثَةٌ یُذْهِبْنَ عَنِ الْقَلْبِ الْحُزْنَ اَلْماءُ وَ الْخَضَراءُ وَ الْوَجْهُ الْحَسَنِ: سه چیز غم و اندوه را از دل می‌زداید نگریستن به آب و سبزه و روی نیکو». ( ۶۳ / حج.)
رنگ طبیعی سبز مربوط به گیاهان است و اجتماع آنها که حدیقه را می‌سازد مهم ترین اثرش این است که صاحب بهجت و دارنده بهجت هستند و در این صورت سبز، رنگ نیکویی است که شادمانی از آن ظاهر می‌شود.
در مذهب ما رنگ سبز سمبل ایمان و عقیده، دین و توکل، فناناپذیری و رستاخیز است. رنگ سبز در بین هفت رنگ موجود در طیف نور سفید، رنگ وسط و متعادل است و اثر مفرّح و آرام بخشی ملایم دارد. از این رو سبز روشن برای محیط کار و زندگی رنگ مناسبی بود و اثر مفرّح و ملایمی دارد و تماس مداوم با آن اشکال ایجاد نمی کند.
د. رنگ قرمز
قرآن می‌فرماید: «وَ تَکوُنُ الْجِبالُ کَالْعِهْنِ الْمَنْفوُشِ: کوه‌ها مثل پشم زده شده تلاشی می‌گردد» ( ۵ / قارعه.) «عِهْن» به معنای پشم قرمز است این تشبیه اشاره دارد به اینکه در آن روز کوه‌ها که رنگ‌های مختلف دارند با زلزله قیامت متلاشی و چون پشم حلاجی شده می‌گردند. «اَلَمْ تَرَ اَنَّ اللّهَ اَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَاَخْرَجْنا بِهِ ثَمَراتٍ مُخْتَلِفا اَلْوانُها وَ مِنَ الْجِبالِ جُدَدٌ بیضٌ وَ حُمْرٌ مُخْتَلِفٌ اَلْوانُها وَ غَرابیبُ سُودٌ»( ۲۷ / فاطر.) از کوه‌ها نیز راه‌های زیادی به رنگ سرخ و سفید و به رنگ‌های مختلف و گاه کاملاً سیاه خلقت فرموده در ابتدای آیه به نزول باران و سپس به پیدایش جماد و نبات و حیوان اشاره شده و بالاخره در آخر آیه به انسان دانشمند که خشیت دارد پایان می‌پذیرد و عجیب تر از آن اینکه صفت مشترک قابل بررسی و قابل ذکر در قرآن را برای هر سه مورد (جماد، نبات، حیوان) رنگ دانسته و حتی به سفید و سیاه و قرمز اشاره نموده است و به ارتباط دیدن و پیدایش رنگ‌های موجودات نیز اشاره شده است. رنگ قرمز محرک است و نباید افرادی که عصبانی هستند در منزلشان از آن استفاده نمایند ولی به هنگام تغذیه به علت اشتهاآور بودن استفاده از آن مطلوب است و به علت تحریک آمیزی رنگ قرمز که گاه گریه ناشی از نگاه طولانی که کودک به آن یا سردردی به علت زیاد نگاه کردن به آن ناشی می‌شود خودداری نمود و از اشعه قرمز برای کودکان بی حس و کم خون و برای افزایش اشتها و تنظیم هضم و تغذیه استفاده می‌کنند.
ه. رنگ سیاه
در قرآن کریم هفت آیه که کلمه سیاهی را دارد آمده است و در بیشتر موارد در مقابل سفیدی می‌باشد و از رنگ جاده تا چهره دوزخیان و کسانی که از ولادت دختری ناراحت می‌شوند به رنگ سیاه تعبیر شده است. «وَ اِذا بُشِّرَ اَحَدُهُمْ بِالاُْنْثی ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدّا وَ هُوَ کَظیمٌ:( ۵۸ / نحل.) هر گاه خبر می‌آوردند که دختری به خانواده اش افزوده شده است از شدت غم و ناراحتی صورتش سیاه می‌شد».
مقصود از «سَوْدا» سیاه شدن روی «خشمناک شدن» است و «کَظیم» به کسی گویند که اندوه و خشم خود را فرو می‌برد.ام حکیم دختر حارث بن هشام عرضه داشت یا رسول اللّه این معروفی که خدا شرط کرده تو را در مورد آن معصیت نکنیم چیست؟ فرمود این است که لطمه به صورت نزنید و چهره خود را نخراشید و روی خود را نکنید و گریبان چاک نکنید و جامه سیاه نپوشید و صدا به واویلا بلند نکنید زنان مکه پذیرفتند برطبق این شرط بیعت کردند.
رخساره سیاه اهل عذاب
«کَأَنَّما اُغْشِیَتْ وُجُوهُهُمْ قِطَعا مِنَ اللَّیْلِ مُظْلِما اوُلآئِکَ اَصْحابُ النّارِهُمْ فیها خالِدوُنَ: گویی صورت آنها را پاره‌هایی از تاریکی شب پوشانیده است گویا می‌خواهد بفرماید شب ظلمانی تکه تکه شده و یکی پس از دیگری به روی چهره آنان افتاده و در نتیجه چهره هایشان به طور کامل سیاه شده است این مربوط به کسانی است که پشت سر هم مرتکب گناه می‌شوند و آنهایی که بر خدا دروغ می‌بندند». ( ۲۷ / یونس.) «فَلَمّا رَاَوْهُ زُلْفَةً سیآئَتْ وُجُوهُ الَّذینَ کَفَروُا وَ قیلَ هذَا الَّذی کُنْتُمْ بِهِ تَدَّعُونَ: وقتی آن عذاب را از نزدیک مشاهده کنند چهره کسانی که کفر ورزیده اند زشت و سیاه گردد و گفتند این همان عذابی است که خواهان آن بودید».
رنگ سیاه رنگ ابهت است و برای مضطرب نمودن دشمن استفاده شده که این مسأله را اولین دفعه ابومسلم خراسانی برای پیشبرد مقاصد نظامی خود به کار برد. لشکریان هر روز لباس و پرچمی به رنگ مخصوص داشتند. روزی همه چیز سبز بود و روز دیگر زرد و … بالاخره رنگ سیاه را برای(۲۷ / ملک.) مضطرب نمودن انتخاب کرد. «وَ اَعِدُّوا لَهُمْ مَااسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ: در برابر آنها (دشمنان) آن چه توانایی دارید از « نیرو » آماده سازید» جالب این است که در روایات اسلامی برای کلمه قوه تفسیرهای گوناگونی شده که از وسعت مفهوم این کلمه حکایت می‌کند مثلاً در بعضی از روایات می‌خوانیم که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود منظور از «قوه» تیر است و در روایت دیگری که در تفسیر علی بن ابراهیم آمده می‌خوانیم که منظور از آن هرگونه اسلحه است و باز در روایتی که در تفسیر عیّاشی آمده می‌خوانیم که منظور از آن شمشیر و سپهر است و بالاخره در روایت دیگر که در کتاب مَنْ لا یَحْضُرُهُ الْفَقیه آمده می‌خوانیم که منظور از آن «مِنهُ الْخِضابُ السَّواد» است. یکی از مصداق‌های قوه در آیه موهای سفید را به وسیله رنگ سیاه کردن است یعنی اسلام حتی رنگ موها را که به سرباز بزرگسال چهره جوان تری می‌دهد تا دشمن مرعوب گردد از نظر دور نداشته است و این نشان می‌دهد که چه اندازه مفهوم «قوه» در آیه فوق صحیح است. منبع: رنگ شناسی از دیدگاه قرآن و حدیث (روانشناسی رنگ‌ها و بررسی ۵ رنگ ذکر شده در قرآن) ،گروه تحقیق فاطمه بال افکن، پروین خدری، سهیلا پوربابادی؛ با نظارت [صحیح: مولف] محمد بیستونی. مشخصات نشر: قم: بیان جوان، ۱۳۸۵،ص۱۹
