پرسش برخی شبهه می کنند دعایی که امروزه در سجده آخر نماز می خوانند « یا ولی العافیه اسالک العافیه عافیه الدنیا و الاخره » « یا لطیف ارحم عبدک الضعیف » سند روایی ندارد و بدعت است ! آیا واقعیت دارد

  پاسخ در این شکی نیست که سجده کردن برای پرودگار و طول دادن سجده دارای ارزش و اهمیت فراوانی است تا جایی که امام صادق علیه السلام فرمود ؛ « بنده زمانی که سجده می کند و سجده خود را طولانی می کند ، ابلیس ندا می دهد وای ، این بندگان خدا را اطاعت می کنند اما من عصیان کردم و برای خدا سجده می کنند اما من از سجده ابا کردم » ?الکافی ج 3 ص 264 از سوی دیگر دعا کردن در هنگام سجده و طلب و درخواست  از خداوند برای حوائج دنیوی و اخروی مورد تاکید روایات متعددی قرار گرفته است . امام صادق علیه السلام فرمود ؛ « در سجده برای دنیا و آخرتت دعا کن زیرا خداوند ، رب دنیا و آخرت است » ?الکافی ج 3 ص 323 عبد الله بن هلال می گوید نزد امام صادق علیه السلام از زیان های مالی ام شکایت کردم . امام علیه السلام پاسخ داد ؛ « بر تو باد به دعا کردن برای حوائج ( دنیوی و اخروی ات ) در حال سجده زیرا  قرب و نزدیکی به خداوند در حالت سجده می باشد » ?وسائل الشیعه ج 6 ص 371 در نقل دیگری آمده است که امام صادق علیه السلام در هنگام سجده تقاضای عفو و کرامت خداوند را می کرد . ?بحار الانوار ج 86 ص 216 بنابراین دعاهایی  که امروزه در هنگام سجده آخر نماز گفته می شود ؛ « یا ولی العافیه ، اسالک العافیه ، عافیه الدنیا و الاخره » ، « یا لطیف ، ارحم عبدک الضعیف » مصداق عمل به روایات بالا است که توصیه به دعا کردن برای دنیا و آخرت و رسیدن به عفو و مغفرت خداوند می کند ، و به هیچ عنوان مصداق بدعت محسوب نمی شود.

آداب قرآن
۱ - انسان مشرك آن را دست نزند.
۲ - با قرآن به سرزمين دشمن سفر نكند.
۳ - زمانى كه جنب و يا بدون وضو هست قرآن را لمس نكند.
در حديثى از امام رضا (ع) آمده است: (ولا تمس القرآن إذا كنت جنباً أو على غير وضوء، ومس الأوراق).
اگر جنب يا بى وضو بودى به قرآن دست نزن، [اما] به ورق آن دست بزن.
۴ - زن حايض آن را لمس نكند.
۵ - حروف قرآن جز با وضو دست خورده نشود.
۶ - كسى كه حروف قرآن را لمس مى كند بدور از گناه و لغزش باشد.
۷ - به برگه هاى قرآن احترام گذارده شود.
آداب قاري قرآن

۱ - با وضو و طهارت بودن: قارى قرآن هنگام تلاوت سزاوار است كه با وضو باشد چون هر قدر پاكى و قداست بيشتر باشد درك انسان از مفاهيم قرآن و محتواى آن بيشتر خواهد شد.
۲ - گفتن استعاذه: يعنى قبل از شروع به تلاوت قرآن بگويد: «اعوذ بالله من الشيطان الرجيم».
قرآن مى فرمايد: فاذا قرأت القرآن فاستعذ بالله من الشيطان الرجيم.
هنگامى كه قرآن مى خوانى، از شرّ شيطان مطرود، به خدا پناه بر!
۳ - گفتن بسمله: قبل از شروع به قرائت قرآن «بسم الله الرحمن الرحيم» بگويد.
۴ - در آخر تلاوت قرآن «صدق الله العلي العظيم» بگويد يعنى: راست گفت خداوند بلندمرتبه بزرگ.
۵ - نگاه كردن به صفحه قرآن: خوب است قارى قرآن حتى اگر قرآن را حفظ كرده باشد از روى قرآن تلاوت كند.
در حديثى رسول خدا (ص) مى فرمايد: أَفْضَلَ عِبادَةِ اُمَّتي تِلاوَةُ القُرآنِ نَظَراً.
از روخواندن قرآن برترين عبادت امت من است.
۶ - به ترتيل خواندن قرآن: قرآن را به ترتيل و با دقت بخواند.
قرآن مى فرمايد: وَ رَتّل القُرآنَ تَرْتيلاً.
و قرآن را با دقّت و تأمّل بخوان.
۷ - قرآن را با صداى نيكو خواندن: وقتى قرآن با صداى خوش خوانده شود در دل انسان بيم و حزن و فروتنى راه مى يابد.
رسول خدا (ص) مى فرمايد: زَيِّنوُا القُرآن بِاَصْواتِكُم.
قرآن را با آواى خود زينت دهيد.
عده اى در حضور امام رضا (ع) سخن از صداى خوب به ميان آوردند امام فرمود: على بن حسين (ع) قرآن مى خواند و گاه اتفاق مى افتاد كه عابرى از زيبايى صداى او بى هوش مى شد.
۸ - با اندوه قرآن را تلاوت كند: خوب است قرآن را با غم و اندوه تلاوت كند چون قرآن با حزن و اندوه نازل شده.
در حديثى از امام صادق (ع) مى فرمايد: اِنَّ القُرآنَ نَزَلَ بِالْحُزْنِ فَأْقَرؤهُ بِالْحُزْنِ
قرآن با اندوه نازل گرديده پس آن را با صداى حزين قرائت كنيد.
۹ - در قرائت قرآن اخلاص داشته باشد.
۱۰ - تفكر و تدبر در آيات الهى: زمانى كه آيات الهى را مى خواند در معانى آنها تفكر و انديشه كند.
قرآن مى فرمايد: اَفَلا يَتَدَبَّرونَ القُرآنَ.
آيا آنها در قرآن تدبّر نمى كنند.
۱۱ - در هنگام قرائت قرآن احساس خوف و ترس و حضور قلب داشته باشد.
۱۲ - زمانى كه آيات آتش و عذاب را مى خواند توقف كند و از آتش جهنم به خدا پناه ببرد و زمانى كه آيات بهشت و ثواب را مى خواند از خداوند بهشت و ثواب را طلب كند.
۱۳ - قرآن را در جائى خلوت و فارغ از كار و با دلى آرام و با حالت خشوع تلاوت كند.
۱۴ - خوشبو كردن و نظافت دهان با مسواك: كه براى خواندن قرآن بايد دهان خوشبو و پاك باشد.
در حديثى از رسول خدا (ص) مى فرمايد: نظِّفُّوا طَريقَ الْقُرآنِ قيلَ يا رَسولَ اللهِ و ما طريقُ الْقُرآنِ قالَ افْواهَكُمْ قيلَ بِماذا قالَ بِالسِّواكِ.
راه قرآن را پاكيزه نمائيد گفتند: يا رسول الله (ص) راه قرآن چيست؟ فرمود: دهانتان گفتند: چگونه آن را پاكيزه كنيم؟ فرمود: به وسيله مسواك زدن.
۱۵ - كسى كه قرآن تلاوت مى كند از گناه بپرهيزد.

منبع:  آداب قرآنی،واحد تحقیقات مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان ،مشخصات نشر: اصفهان: مرکز تحقیقات رایانه ای قائمیه اصفهان، ۱۳۸۸. 

تو ضیحات کلی در مورد کتاب: 

چاپ نخست کتاب «بهشت اخلاق: درسنامه تزکیه و خودسازی» تالیف سیدخلیل حسینی، از سوی انتشارات مسجد مقدس جمکران منتشر و روانه بازار نشر شد.
تاریخ انتشار : 1390/9/10 بازدید : 423 زمان انتشار : 20:54:00 منبع : www.ibna.ir

این کتاب، برگزیده ای از درس های اخلاق اسلامی است که مولف با دانش پژوهان و طلاب علوم دینی، به گفت وگو و بحث پرداخته و به درخواست آنان به صورت کتاب درآمده است.

اثر حاضر، راه های تزکیه نفس و خودسازی را برای سالکان ارایه و چگونگی تزکیه و خودسازی را تشریح می کند.

کتاب حاضر در هفت فصل به مساله تزکیه و خودسازی پرداخته است. در فصل نخست این اثر با عنوان «خودشناسی» ضرورت خودشناسی بحث و بررسی می شود.

حسینی درباره ضرورت خودشناسی این گونه می نویسد: «انسان موجودی است که خود را دوست می دارد و برای خود، سعادت و خوش بختی می خواهد و در صدد آن است که نیازهای خود را برآورده کند تا از این راه به کمال و خوش بختی برسد. حال جای این سوال است که تا انسان، خود را نشناسد و نیازهای خود را شناسایی نکند و با امکانات و سرمایه های درونی خود آشنا نشود، می تواند برنامه صحیحی در زندگی داشته باشد و به خواسته های خود برسد؟ و آیا چنین برنامه ای از شکل و محتوای صحیحی برخوردار خواهد بود؟

کسی که نمی داند چگونه موجودی است و زندگی موقت و محدودی دارد یا برای همیشه زنده خواهد بود، نخواهد توانست برنامه صحیحی برای چگونه زندگی کردن داشته باشد. همچنین ندانستن این که آیا نیاز انسان، طعام خوردن است یا اطعام، او را بر سر دوراهی قرار خواهد داد. آشنا نبودن با امکانات و سرمایه های درونی خود، انسان را از رسیدن به قله های سعادت به کمک این سرمایه ها باز خواهد داشت. خلاصه این که آشنایی با خود است که می تواند هدف صحیحی را در زندگی برای انسان ترسیم و راه درستی را برای رسیدن به آن ارایه کند.
ادیان آسمانی، به ویژه دین مبین اسلام، پیشوایان دین و علمای اخلاق، تاکید فراوان بر خودشناسی داشته اند.»

مولف سپس به بیان مفهوم خودشناسی می پردازد و می نویسد: «مقصود از خودشناسی، نگاه سطحی داشتن به انسان نیست؛ زیرا بدیهی است که انسان، دارای حواس پنجگانه، چشم، گوش، زبان و… است و بر این اساس، نیازهای مادی فراوانی دارد؛ بلکه در این جا مراد، آشنایی با خودی است که او را از سایر موجودات جداکرده، پرونده زندگی اش را برای همیشه باز نگاه می دارد و نیازهای نامحدود و بی پایان او را در مقابل چشمان او قرار می دهد و از او می خواهد که برای رسیدن به کمال و سعادت همیشگی، از آنها یاری بخواهد.»

خودسازی (جهاداکبر)، موانع راه خودسازی، یاوران راه بندگی، کارهای لازم در خودسازی، چگونگی خودسازی و آداب زندگی حسن سلوک با دیگران، عناوین فصول دیگر این اثر را تشکیل می دهند.

چاپ نخست کتاب «بهشت اخلاق: درسنامه تزکیه و خودسازی» در شمارگان 2000 نسخه، 430 صفحه و بهای 60000 ریال راهی بازار نشر شد.

نماز بارزترين نوع بندگى خدا
نماز، مهمترين پيوند انسان با پروردگار عالم است.
نماز، سر لوحه سفارشات همه انبيا و اولياى خداست. (۱)
نماز، زيباترين نجواى عاشقانه با محبوب است.
نماز، اظهار كوچكى در برابر عظمت خالق هستى است.
نماز، نشانه آشكار پرهيزكاران است. (۲)
نماز، تابلو مؤمنان راستين است. (۳)
نماز، عامل موفّقيّت در برابر تهاجم فرهنگى و طغيان شهوات است. (۴)
نماز، ستون خيمه دين (۵) و معيار قبولى اعمال است. (۶)
نماز، رضايت پروردگار، محبوب ملائكه، سنّت انبيا، اصل ايمان، بركت در روزى، اجابت دعا، خشم شيطان، چراغ قبر، مونس در شدايد و همدم انسان از قبر تا قيامت است. (۷)
براى نماز، آثار و بركات بسيار زيادى ذكر شده است كه جهت رعايت اختصار از ذكر
آن‌ها خوددارى نموده و تنها به نقش آن در آمرزش گناهان اشاره مى كنيم.
از آيات شريفه قرآن و روايات معصومين عليهم السلام استفاده مى شود كه نماز، نقش بسيار مؤثّرى در شست و شوى گناهان انسان داشته و سبب آمرزش گناهان مى شود:
«وَأَقِمِ الصَّلوةَ طَرَفَىِ النَّهارِ وَزُلَفاً مِنَ الَّيْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّاتِ ذلِكَ ذِكْرَى لِلذّاكِرِينَ»؛ (۸) «نماز را دو طرف روز و در اوايل شب برپا دار، به درستى كه حسنات، سيّئات را از بين مى برد و اين نماز تذكّر و ياد آورى است براى آنان كه توجّه دارند».
در اين آيه شريفه، ابتدا به نماز سفارش شده است، سپس مى فرمايد: «حسنات، سيّئات را از بين مى برد». گرچه از اين تعبير استفاده مى شود كه تمام حسنات مى توانند عامل از بين برنده گناه و سيّئات باشند؛ امّا روشن است كه نماز، بارزترين مصداق حسنه و عمل نيك است كه مى تواند كفّاره و جبران كننده گناهان باشد.
در روايات معصومين عليهم السلام نيز براى نماز، آثار فراوانى بيان شده است كه يكى از آن‌ها ريزش گناهان است.
داستانى آموزنده از سلمان فارسى
شخصى به نام «ابو عثمان» مى گويد: روزى با سلمان فارسى، زير درختى نشسته بوديم، سلمان شاخه خشكى از درخت را گرفت و تكان داد به گونه اى كه تمام برگ هايش فرو ريخت، آن گاه رو به من كرد و گفت: مى دانى چرا چنين كردم؟
گفتم: خير!
گفت: اين همان كارى بود كه رسول خداصلى الله عليه وآله انجام داد، هنگامى كه من علّت را از حضرتش پرسيدم، فرمود: «إِنَّ الْمُسْلِمَ إِذا تَوَضَّأَ فَأَحْسَنَ الْوُضُوءَ ثُمَّ صَلّى صَلَوتَ الْخَمْسِ تَحاتَتْ خَطاياهُ كَما تَحاتَ هذَا الْوَرَقُ ثُمَّ قَرَءَ هذِهِ الآيَةَ: «وَأَقِمِ الصَّلَوةَ طَرَفَىِ النَّهارِ… »»؛ (۸) «هنگامى كه مسلمانى وضو بگيرد
و وضو را نيكو انجام دهد، سپس نمازهاى پنجگانه را به جا آورد، گناهانش مى ريزد همان گونه كه برگ هاى اين شاخه فرو ريخت، آن گاه حضرت اين آيه را قرائت فرمود: نماز را دو طرف روز و در اوايل شب برپا دار».
على عليه السلام مى فرمايد: «با رسول خداصلى الله عليه وآله در مسجد در انتظار نماز نشسته بوديم كه مردى برخاست و عرض كرد: من گناهى مرتكب شده ام. پيامبرصلى الله عليه وآله روى خود را از وى برگردانيد. هنگامى كه نماز تمام شد، همان مرد برخاست و سخن خويش را تكرار كرد. پيامبرصلى الله عليه وآله فرمود: آيا با ما اين نماز را انجام ندادى؟ و براى آن به خوبى وضو نگرفتى؟ عرض كرد: آرى. فرمود: اين كفّاره گناه تو است». (۹)
تشبيهى زيبا از نماز
على عليه السلام از رسول خداصلى الله عليه وآله نقل مى كند كه حضرت فرمود: « نمازهاى پنج گانه براى امّت من همچون يك نهر آب جارى است كه بر در خانه يكى از شما باشد، آيا گمان مى كنيد اگر آلودگى بر بدن او باشد و سپس پنج بار در روز در آن نهر شست و شو كند، باز چيزى از آن آلودگى بر پيكر وى خواهد ماند؟ (مسلّماً خير همچنين است به خدا سوگند! نمازهاى پنجگانه براى امّت من». (۱۰)
روى همين جهت پيشوايان دين و رهبران معصوم عليهم السلام مردم را براى جبران گناهانشان، به نماز تشويق مى كردند.
رسول خداصلى الله عليه وآله به امّت خود مى فرمود: «قُومُوا إِلى نِيرانِكُمْ الَّتِي أَوْقَدْتُمُوها عَلى ظُهُورِكُمْ فَاطْفَئُوها بِصَلاتِكُمْ»؛ (۱۱) «بر خيزيد و آتش هايى كه (بر اثر گناه) بر پشت خود نهاده ايد، با نماز خود، خاموش سازيد».
شكّى نيست كه هر گاه نماز با آداب و
شرايط خود انجام شود، انسان را در عالمى از معنويّت و روحانيّت قرار مى دهد كه پيوند ايمانى او را با خدا مستحكم مى سازد و آلودگى‌ها و آثار گناه را از دل و جان او شست و شو مى دهد.
نماز هم انسان را در برابر گناه بيمه مى كند، چون: «انَّ الصَّلاةَ تَنْهَى عَنِ الْفَحْشَآءِ وَالْمُنْكَرِ» (۱۲) و هم زنگار گناه را از آيينه دل مى زدايد و صفحه دل را صيقل مى دهد.
اميدوارترين آيه قرآن كريم
در روايتى است كه امام على عليه السلام روزى رو به سوى مردم كرد و فرمود: به نظر شما اميدوارترين آيه قرآن كدام است؟
بعضى گفتند آيه: «إِنَّ اللَّهَ لَا يَغْفِرُ أَنْ يُشْرَكَ بِهِ وَيَغْفِرُ ما دُونَ ذَلِكَ لِمَنْ يَشَآءُ… »؛ (۱۳) «خداوند، شرك به خود را نمى آمرزد (ولى) كمتر از آن را براى هر كس كه بخواهد (شايستگى داشته باشد) مى آمرزد».
امام عليه السلام فرمود: پاسخ شما خوب است؛ ولى آنچه من مى خواهم نيست.
عده اى گفتند آيه: «وَمَنْ يَعْمَلْ سُوءاً أَوْ يَظْلِمْ نَفْسَهُ ثُمَّ يَسْتَغْفِرِ اللَّهَ يَجِدِ اللَّهَ غَفُوراً رَحِيماً»؛ (۱۴) «كسى كه كار بدى انجام دهد، يا به خود ستم كند، سپس از خداوند طلب آمرزش نمايد، خداوند را آمرزنده و مهربان خواهد يافت».
امام فرمود: خوب است، ولى آنچه من مى خواهم نيست.
برخى گفتند آيه: «قُلْ يا عِبادِىَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ»؛ (۱۵) «بگو: اى بندگان من! كه بر خود اسراف و ستم كرده ايد! از رحمت خداوند نوميد نشويد كه خداوند همه گناهان را مى آمرزد و او آمرزنده و مهربان است».
امام عليه السلام فرمود: پاسخ شما خوب است؛ ولى آنچه من مى خواهم نيست.
برخى گفتند آيه: «وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُوا فاحِشَةً أَوْظَلَمُوا
أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَمَنْ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ… »؛ (۱۶) «و آنان كه وقتى مرتكب عمل زشتى شوند، يا به خود ستم كنند، به ياد خدا مى افتند، و براى گناهان خود طلب آمرزش مى كنند و كيست جز خدا كه گناهان را ببخشد؟ »
امام عليه السلام باز فرمود: پاسخ شما خوب است؛ ولى آنچه من مى خواهم نيست.
در اين هنگام مردم از هر طرف به سوى امام متوجّه شده و همهمه مى كردند.
حضرت فرمود: چه خبر است؟
عرض كردند: ما ديگر آيه اى جز اين‌ها سراغ نداريم.
امام عليه السلام فرمود: از حبيب خود رسول خداصلى الله عليه وآله شنيدم كه فرمود: اميدوارترين آيه قرآن اين آيه است: «وَأَقِمِ الصَّلَوةَ طَرَفَىِ النَّهارِ وَزُلَفاً مِنَ الَّيْلِ إِنَّ الْحَسَناتِ يُذْهِبْنَ السَّيِّاتِ ذلِكَ ذِكْرَى لِلذّاكِرِينَ»؛ «نماز را دو طرف روز و در اوايل شب به پا دار، به درستى كه حسنات، سيئّات را از بين مى برد و اين تذكّر و ياد آورى است براى آنان كه توجّه دارند». (۱۷)
چه اميدى از اين بالاتر كه انسان بداند هر گاه لغزشى از او سرزد و پايش به گناهى كشيده شد، چون وقت نماز فرا رسيد، وضو گرفت و در پيشگاه معبود به راز و نياز برخاست، احساس شرمندگى نمود و به خدا توجّه كرد، نسبت به اعمال گذشته اش پشيمان و شرمسار شد، گناه او بخشيده مى شود و ظلمت و تاريكى گناه از صفحه قلب او بر طرف و دلش دوباره به نور بندگى روشن مى گردد.
بر همين اساس است كه روايات ما مى گويند: « گاهى دو ركعت نماز، موجب آمرزش گناهان مى شود».
امام صادق عليه السلام فرمود: «مَنْ صَلّى رَكْعَتَيْنِ يَعْلَمُ ما يَقُولُ فِيها إِنْصَرَفَ وَلَيْسَ بَيْنَهُ وَبَيْنَ اللَّهِ ذَنْبٌ»؛ (۱۸) «كسى كه دو ركعت نماز
بخواند و در اين دو ركعت بداند چه مى گويد، از نماز فارغ مى شود در حالى كه گناهى بين او و بين خداوند نخواهد بود».
اين كه حضرت فرمود: «بداند چه مى گويد»، شرط بسيار مهمّى است؛ يعنى حضور قلب داشته و توجّه به محتوا و معناى نماز داشته باشد. بداند در برابر چه كسى ايستاده؟ و با چه كسى سخن مى گويد؟ همان كسى كه نه تنها خالق اوست بلكه خالق همه هستى است؛ خدايى كه قدرتش مافوق قدرت هاست؛ كسى كه حيات و روزى ما و… در دست قدرت اوست؛ كسى كه اگر يك لحظه عنايتش از ما قطع شود، از همه هستى ساقط خواهيم شد و….
نماز جمعه و آمرزش گناهان
علاوه بر آنچه ذكر شد، روايات فراوان ديگرى نيز وجود دارد كه مى فرمايد: نماز جمعه بخصوص كفّاره گناهان بوده و موجب آمرزش مى شود. در اينجا بعضى از اين روايات را ذكر مى كنيم:
الف) رسول خداصلى الله عليه وآله فرمود: «مَنْ أَتَى الْجُمُعَةَ إِيماناً وَإِحْتِساباً إِسْتأْنَفَ الْعَمَلَ»؛ (۱۹) «هر كس از روى ايمان و اخلاص در نماز جمعه شركت كند، (گناهان گذشته اش آمرزيده مى شود) مواظب عمل بعدى خود باشد».
ب) سلمان فارسى مى گويد: رسول خداصلى الله عليه وآله فرمود: «ما مِنْ رَجُلٍ يَتَطَهَّرُ يَوْمَ الْجُمُعَةِ كَما أُمِرْتُم يَخْرُجُ مِنْ بَيْتِهِ حَتّى يَأْتِيَ لِجُمُعَةٍ وَيَنْصِتُ حَتّى يَقْضِيَ صَلاتَهُ إِلّا كَانَ كَفَّارَةً لِما قَبْلَهُ مِنَ الْجُمُعَةِ»؛ (۲۰) «هر كس روز جمعه طهارت را آن گونه كه امر شده است تحصيل كند (غسل جمعه و وضو) سپس از خانه اش براى نماز جمعه بيرون رود و تا پايان نماز، سكوت كند و خطبه‌ها را گوش نمايد، اين نماز جمعه كفّاره گناهان قبل از جمعه او
مى شود؛ چون خداوند مى فرمايد: «مَن جَآءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ»؛ (۲۱) «كسى كه حسنه اى بياورد، ده برابر پاداش مى گيرد». (۲۲)
بنابراين، نماز جمعه نيز كفّاره گناهان و مايه آمرزش بوده، عامل تطهير و پاكسازى انسان از گرد و غبار معصيت است؛ آلودگى هاى روحى، روانى و اخلاقى را از انسان مى زدايد و روح انسان را صفا و جلا مى دهد. در اين مورد روايات فراوانى وجود دارد؛ ولى ما به همين مقدار بسنده كرديم.

۱) سوره لقمان، آيه ۱۷؛ وسائل الشيعه، ج ۴، ص ۲۶. 

۲) سوره مريم، آيه ۳۱. 

۳) سوره بقره، آيه ۳؛ سوره توبه، آيه ۷۱. 

۴) سوره عنكبوت، آيه ۴۵. 

ه) وسائل الشيعه، ج ۴ ص ۲۷. 

۶) محجة البيضاء، ج ۱، ص ۳۳۹. 

۷) مستدرك الوسائل، ج ۱، ص ۱۸۰. 

۸) سوره هود، آيه ۱۱۴. 

۹) تفسير نمونه، ج ۹، ص ۲۶۸. 

۱۰) همان. 

۱۱) همان. 

۱۲) بحار الانوار، ج ۷۳، ص ۳۱۴. 

۱۳) سوره عنكبوت، آيه ۴۵. 

۱۴) سوره نساء، آيه ۱۱۶. 

۱۵) سوره نساء، آيه ۱۱۰. 

۱۶) سوره زمر، آيه ۵۳. 

۱۷) سوره آل عمران، آيه ۱۳۵. 

۱۸) سوره هود، آيه ۱۱۴؛ تفسير نمونه، ج ۹، ص ۲۷۰. 

۱۹) وسائل الشيعه، ج ۴، ص ۶۸۶. 

۲۰) الوافى، ج ۸، ص ۱۱۴؛ روضة المتقين، ج ۲، ص ۵۹۵. 

۲۱) كنزل العمّال، ج ۹/۲۱۰. 

۲۲) الوافى، ج ۵/۱۱۱۶.

جواز آرایش زن برای شوهرش
۱. عن الباقر علیه السلام: «لَا بَأْسَ عَلَی الْمَرْأَةِ بِمَا تَزَیَّنَتْ بِهِ لِزَوْجِهَا». [۱]
حضرت امام باقر علیه السلام فرمود: «اشکالی ندارد زن هر نوع آرایش و یا زینتی را برای شوهر و محرم خود انجام دهد».
۲. عن الباقر علیه السلام: « رَخَّصَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله لِلْمَرْأَةِ أَنْ تَخْضِبَ رَأْسَهَا بِالسَّوَادِ، - قال: - وَ أَمَرَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله النِّسَاءَ بِالْخِضَابِ ذَاتَ الْبَعْلِ وَ غَیْرَ ذَاتِ الْبَعْلِ ؛ أَمَّا ذَاتُ الْبَعْلِ فَتَزَیَّنُ لِزَوْجِهَا، وَ أَمَّا غَیْرُ ذَاتِ الْبَعْلِ فَلَا تُشْبِهُ یَدُهَا یَدَ الرِّجَالِ». [۲]
حضرت امام باقر علیه السلام فرمود: « پیامبر صلی الله علیه و آله اجازه فرمود برای زن که موهای سر خود را با رنگ مشکی رنگ نماید و همانا پیامبر صلی الله علیه و آله به زنان شوهردار و غیر آن فرمان داد که خود را (به وسیله حنا و… ) خضاب و آرایش نمایند. امّا زنان شوهردار خود را تنها برای شوهرانشان و زنان غیر شوهردار به جهت اینکه دستان آنان شبیه مردان نباشد (که البتّه اینها هم به حکم روایاتی که خواهد آمد، باید در معرض دید مردان نامحرم قرار ندهند) ».
بهترین خوشبو کننده‌ها برای زنان و مردان
۳. عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله: « طِیبُ النِّسَاءِ مَا ظَهَرَ لَوْنُهُ وَ خَفِیَ رِیحُهُ، وَ طِیبُ الرِّجَالِ مَا ظَهَرَ رِیحُهُ وَ خَفِیَ لَوْنُهُ». [۳]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: « همانا بهترین خوشبو کننده‌ها برای زنان آن است که رنگش آشکار و بویش مخفی باشد و برای مردان آنکه که بویش آشکار و رنگش مخفی باشد».
پرهیز از هرگونه آرایش و زینتی در بین نامحرمان
۴. قرآن کریم: « وَ قُلْ لِلْمُوءْمِناتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ وَ یَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاّ ما ظَهَرَ مِنْها وَ لْیَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلی جُیُوبِهِنَّ وَ لا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلاّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِی إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَنِی أَخَواتِهِنَّ أَوْ نِسائِهِنَّ أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُنَّ أَوِ التّابِعِینَ غَیْرِ أُولِی الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِینَ لَمْ یَظْهَرُوا عَلی عَوْراتِ النِّساءِ وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَی اللّهِ جَمِیعاً أَیُّهَا الْمُوءْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ». [۴]
خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: « و به زنان مؤمن بگو چشمهای خود را (از نامحرمان) ببندند و دامنهای خود را از گناه حفظ کنند، و زینتهای خود را آشکار نکنند مگر آن زینتهای که ظاهرند (و اسلام آنها را مجاز دانسته)، و روسریهای خود را بر گردنهای خود بیندازند، و زینتهای خود را بپوشانند مگر از:

شوهران خودشان.
یا پدران خودشان.
یا پدران شوهرشان.
یا فرزندان خود.
یا فرزندان شوهر خود از زنان دیگر.
یا برادران خود.
یا پسران برادران خود.
یا پسران خواهران خود.
یا زنان مؤمن و مسلمان.
یا کنیزان خود.
یا مردانی که میل جنسی ندارند مثل دیوانگان.
یا بچّه‌های کوچکی که شهوت جنسی آنان بیدار نشده است.
و پاهای خود را بر زمین نکوبند تا زینتهای آنان (مثل خلخال) آشکار نشوند، و همگی بسوی خداوند توبه کنید ای مؤمنان، که شاید رستگار شوید».
۱۳۸/۵. قرآن کریم: « وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولی… ». [ه]
خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: « (ای پیامبر، به همسرانت و به زنان امّت خود بگو: ) ملازم خانه هایتان باشید و مانند زنان زمان جاهلیّت، تبرّج و آرایش و زینت نکنید و… ».
۶. سئل ابوالحسن علیه السلام عن المرأة یکون علیهاالحلیُّ و الخلخالُ والمَسَکَةُ والقُرْطَان من الذَّهب و الوَرق تُحْرم فیه وهو علیها و قد کانت تلبسه فی بیتها قبل حجّها: أتنزعه إذا أحرمتْ أو تترکه علی حاله؟ قال: « تُحْرِمُ فِیهِ وَتَلْبَسُهُ مِنْ غَیْرِ أَنْ تُظْهِرَهُ لِلرِّجَالِ فِی مَرْکَبِهَا وَ مَسِیرِهَا». [۶]
از امام کاظم علیه السلام سؤال شد از زنی که از زیور آلات و خلخال و دستبند و گوشواره طلا و نقره استفاده می‌کند، آیا وقتی برای اعمال حج مُحرم شود آنها را از بدن خود خارج نماید و یا این که می‌تواند با همان حال محرم شود؟ امام فرمود: « زن با همراه داشتن زیور آلات می‌تواند مُحرم شود به شرطی که آنها را در تمام حالات احرام برای مردان آشکار نسازد».
۷. عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله: « أَمَا إِنَّهُ لَیْسَ مِنْکُنَّ امْرَأَةٌ تُحَلِّی ذَهَبًا تَظْهُرُهُ إِلّا عُذِّبَتْ بِهِ». [۷]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: « همانا هر زنی که خود را به وسیله طلا آرایش و زینت کند و آنها را برای نامحرمان آشکار سازد به وسیله همان چیز زینت خود عذاب خواهد شد».
۸. عن الباقر علیه السلام: « نَهَی رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله أَنْ تَخْرُجَ الْمَرْأَةُ مِنْ بَیْتِهَا بِغَیْرِ إِذْنِ زَوْجِهَا، فَإِن خَرَجَتْ لَعَنَهَا کُلُّ مَلَکٍ فِی السَّمَاءِ وَکُلُ شَیْءٍ تَمُرُّ عَلَیْهِ مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ حَتَّی تَرْجِعَ إِلَی بَیْتِهَا، وَ نَهَی أَنْ تَتَزَیَّنَ لِغَیْرِ زَوْجِهَا فَإِنْ فَعَلَتْ کَانَ حَقّاً عَلَی اللَّهِ أَنْ یُحْرِقَهَا بِالنَّارِ». [۸]
حضرت امام باقر علیه السلام فرمود: « همانا رسول خدا صلی الله علیه و آله نهی کرد زن را از این که بدون اذن شوهرش از خانه خارج شود و اگر بدون اذن شوهر از منزل خارج شد از کنار هر موجودی از انس و جن که عبور می‌کندتمام فرشتگان آسمانی او را لعن و نفرین می‌کنند تا این که آن زن به منزل خویش بر گردد.
و همچنین نهی فرمود از اینکه زن خود را برای غیر شوهرش آرایش نماید که اگر اینکار را کرد سزاوار است که خداوند او را در آتش جهنّم بسوزاند».
۹. عن ابن عبّاس: إنّ رسول اللّه صلی الله علیه و آله لعن المخنّثین من الرجال والمتبرِّجات من النساء، وقال: «أَخْرِجُوهُمْ مِنْ بُیُوتِکُمْ… ». [۹]
ابن عباس (یکی از یاران رسول خدا صلی الله علیه و آله) می‌گوید: همانا رسول خدا صلی الله علیه و آله لعنت نمود مردانی را که آلوده به لواط باشند و زنانی را که (خود را برای مردان نامحرم) آرایش می‌نمایند، و فرمود: « این دو گروه از مردان و زنان را از خانه‌های خود بیرون نمایید… ».
۱۰. قال رسول اللّه صلی الله علیه و آله لحولاء: «… یَا حَوْلَاءُ، وَ الَّذِی بَعَثَنِی بِالْحَقِّ نَبِیّاً وَ رَسُولًا، لَقَدْ بَعَثَنِی رَبِّیَ الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ! فَعَرَضَنِی عَلَی جَنَّتِهِ وَ نَارِهِ، فَرَأَیْتُ أَکْثَرَ أَهْلِ النَّارِ النِّسَاءَ… وَ لَا تَطَیَّبِی وَ زَوْجُکِ غَائِبٌ.
یَا حَوْلَاءُ، مَنْ کَانَتْ مِنْکُنَّ تُوءْمِنُ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الْآخِرِ لَا تَجْعَلُ زِینَتَهَا لِغَیْرِ زَوْجِهَا، وَ لَا تُبْدِی خِمَارَهَا وَ مِعْصَمَهَا، وَ أَیُّمَا امْرَأَةٍ جَعَلَتْ شَیْئاً مِنْ ذَلِکَ لِغَیْرِ زَوْجِهَا فَقَدْ أَفْسَدَتْ دِینَهَا وَ أَسْخَطَتْ رَبَّهَا عَلَیْهَا،… ». [۱۰]
رسول خدا صلی الله علیه و آله (خطاب به زنی به نام حولاء) فرمود: « ای حولاء! سوگند به آن خدایی که مرا به پیامبری و رسالت خویش مبعوث نمود، که هماناپروردگار عالم مرا مقام محمود عطا نمود و بهشت و جهنّم خود را به من نشان داد و من دیدم که اکثر اهل جهنّم از زنانهستند… (سپس به او مطالبی را فرمود، از جمله اینکه) در حالی که شوهرت غایب است (و به خانه ات نخواهد آمد) خودت را خوشبو نساز.
ای حولاء! هر زنی که ایمان به خدا و قیامت داشته باشد نباید زینت و آرایش خویش را برای غیر شوهرش قرار دهد و نباید در برابر نامحرمان مقنعه و یا روسری خود را از سرش بر دارد… و هر زنی که خود را برای غیر شوهرش آرایش نماید و مواضع زینت خود را نزد نامحرمان آشکار نماید همانا دینش را فاسد نموده و خشم و غضب الهی را برای خود خریده است… ».
۱۱. عن الباقر علیه السلام: « فَاطِمَةُ سَیِّدَةُ نِسآءِ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ مَا کَانَ خِمَارُهَا إِلاَّ هکَذَا و أومأ بیده إلی وسط عضده - وَ مَا اسْتَثْنی أَحَدًا». [۱۱]
حضرت امام باقر علیه السلام فرمود: « همانا حضرت فاطمه علیهاالسلام، سرور همه زنان اهل بهشت، مقنعه اش تا وسط بازوهای دستش می‌افتاد و کسی از این قاعده مستثنی نیست (یعنی همه زنان مسلمان باید از آن حضرت تبعیّت نمایند) ».
زنی که خود را برای نامحرمان زینت کند نمازش قبول نیست
۱۲. عن الصادق علیه السلام: « أَیُّمَا امْرَأَةٍ بَاتَتْ وَ زَوْجُهَا عَلَیْهَا سَاخِطٌ فِی حَقٍّ لَمْ تُقْبَلْ مِنْهَا صَلَاةٌ حَتَّی یَرْضَی عَنْهَا، وَ أَیُّمَا امْرَأَةٍ تَطَیَّبَتْ لِغَیْرِ زَوْجِهَا لَمْ تُقْبَلْ مِنْهَا صَلَاةٌ حَتَّی تَغْتَسِلَ مِنْ طِیبِهَا کَغُسْلِهَا مِنْ جَنَابَتِهَا». [۱۲]
حضرت امام صادق علیه السلام فرمود: « هر زنی که شب را به صبح برساند
در حالی که شوهرش از او خشمناک است نمازی از او قبول نخواهد بود تا وقتی که شوهرش از او راضی شود، و هر زنی که خود را برای غیر شوهرش خوشبو نماید هیچ نمازی از او قبول نیست تا وقتی که غسل توبه نماید مانند وقتی که برای جنابت خود غسل می‌کرد».
منظور از زینتهای ظاهره و مجاز در قرآن
۱۳. سئل الباقر علیه السلام عمّا تظهر المرأة من زینتها؟ قال: « الْوَجْهَ وَ الْکَفَّیْنِ». [۱۳]
از امام باقر علیه السلام سؤال شد از زینتهایی که زن می‌تواند در بین نامحرمان آنها را نپوشاند، فرمود: « تنها (قرص) صورت و دستها (از مچ به پایین) ».
مشخّص بودن حالت و حجم موهااز زیر مقنعه و یا چادر جایز نیست
۱۴. سئل الباقر علیه السلام عن القرامل الّتی تضعها النّساء فی رءوسهنّ یصلنه بشعورهنّ؟ فقال: « لَا بَأْسَ عَلَی الْمَرْأَةِ بِمَا تَزَیَّنَتْ بِهِ لِزَوْجِهَا». [۱۴]
از امام باقر علیه السلام سؤال شد از اینکه آیا زن می‌تواند موبند خود را در بین نامحرمان نپوشاند، فرمود: « زن از هرگونه آرایش و زینتی برای شوهرش استفاده کند اشکال ندارد، (ولی نامحرم نباید ببیند) ». ۱۵. عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله: «إِذَا رَأَیْتُمْ اللاّتِی أَلْقَیْنَ عَلی رُؤُوسِهِنَّ مِثْلَ أَسْنِمَةِ الْبَقَرِ فَأَعْلِمُوهُنَّ أَنَّهُ لاَتُقْبَلْ لَهُنَّ الصَّلاَةُ». [۱۵]

رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: « زمانی که مشاهده کردید زنان موهای سرشان را مانند کوهان گاو دسته کرده اند به آنان بگویید که نمازشان قبول نیست».
شنیده شدن صدای زیورآلات هم جایز نیست
۱۶. قرآن کریم: «وَ لا یَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِیُعْلَمَ ما یُخْفِینَ مِنْ زِینَتِهِنَّ وَ تُوبُوا إِلَی اللّهِ جَمِیعاً أَیُّهَا الْمُوءْمِنُونَ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ». [۱۶]
خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: « و پاهای خود را بر زمین نکوبند تا زینتهای آنان (مثل خلخال) آشکار نشوند، و همگی بسوی خداوند توبه کنید ای مؤمنان، که شاید رستگار شوید».
۱۷. سئل الرضا علیه السلام عن الخلاخل: هل یصلُحُ للنِّساء والصبیان لُبسُها؟ فقال: « لَا یَصْلُحُ». [۱۷]
از امام رضا علیه السلام سوال شد: آیا برای زنان و دختران جایز است که خلخال بپوشند؟ فرمود: «جایز نیست».
۱۸. عن الصادق علیه السلام: « نَهی رَسُولُ اللّهِ الْمَرْأَةَ أَنْ تَضْرِبَ بِرِجْلَیْهَا اْلأَرْضَ لِیُسْمَعَ صَوْتُ خَلْخَالِهَا وَ یُعْلَمَ مَا یُخْفی مِنْ زِینَتِهَا ». [۱۸]
حضرت امام صادق علیه السلام فرمود: « همانا رسول خدا صلی الله علیه و آله نهی مینمود از این که زن پاهایش را بر زمین بکوبد تا صدای خلخال و زیورآلات او شنیده شود».
خالکوبی برای زن جزء زینتهای ممنوعه است
۱۹. عن الصادق علیه السلام: «إِنَّ السَّوَادَ مِنَ الزِّینَةِ ». [۱۹]
حضرت امام صادق علیه السلام فرمود: « همانا خالکوبی کردن برای زن از زینت‌های (حرام) محسوب می‌شود».
پرهیز از استعمال عطر و خوشبوکننده‌ها در میان نامحرمان

۲۰. عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله: « أَیُّ امْرَأَةٍ تَطَیَّبَتْ (لِغَیْرِ زَوْجِهَا) وَ خَرَجَتْ مِنْ بَیْتِهَا فَهِیَ تُلْعَنُ حَتَّی تَرْجِعَ إِلَی بَیْتِهَا مَتَی مَا رَجَعَتْ». [۲۰]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: « هر زنی که خود را برای غیر شوهرش خوشبو نماید و از منزلش خارج شود مورد لعن و نفرین است تا وقتی که به منزل بر گردد».

۲۱. عن الصادق علیه السلام: « مَنْ تَطَیَّبَتْ (تطیب) مِنَ النِّسَاءِ فَلاَ تَخْرُجْ وَ لاَ تَشْهَدِ الصَّلاَةَ فِی الْمَسْجِدِ». [۲۱]
حضرت امام صادق علیه السلام فرمود: « اگر زنی خود را خوشبو نمود حقّ ندارد از منزل خارج شود و حقّ ندارد برای اقامه نماز در مسجد حاضر شود».

۲۲. عن الصادق علیه السلام: « أَیُّمَا امْرَأَةٍ اسْتَعْطَرَتْ وَ خَرَجَتْ لِیُوجَدَ رِیحُهَا فَهِیَ زَانِیَةٌ، وَ کُلُّ عَیْنٍ زَانِیَةٌ». [۲۲]

حضرت امام صادق علیه السلام فرمود: « زنی که خود را خوشبو نماید و از منزل خارج شود تا وقتی که نامحرمان از بوی خوش او بهره ببرند آن
ص: ۱۰۸
زن زناکار محسوب می‌شود، و همانا هر چشمی (که به نامحرم نگاه کند) زناکرده است».
هرگونه پوشش برّاق و جذّاب برای زن در پیش نامحرمان ممنوع است
۲۳. عن الصادق علیه السلام: « لَا یَنْبَغِی لِلْمَرْأَةِ أَنْ تُجَمِّرَ ثَوْبَهَا إِذَا خَرَجَتْ مِنْ بَیْتِهَا». [۲۳]
حضرت امام صادق علیه السلام فرمود: « جایز نیست زن هنگامی که از منزل خارج می‌شود لباس هایش برّاق و جذّاب باشند».
نازک پوشی برای زن در پیش نامحرمان حرام است

۲۴. عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله: « « هَلاَکُ نِسآءِ اُمَّتِی فِی الاْءَحْمَرَیْنِ: الذَّهَبِ وَ الثِّیَابِ الرِّقَاقِ، وَ هَلاَکُ رِجَالِ اُمَّتِی فِیتَرْکِ الْعِلْمَ وَ جَمْعِ الْمَالِ». [۲۴]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: « هلاکت و نابودی زنان امّت من در دو چیز است: (یکی) طلا. و (دوّم) لباس‌های نازک.
و هلاکت و نابودی مردان امّت من در دو چیز می‌باشد: (یکی) در ترک علم و دانش، و (دوّم) در جمع مال و ثروت است».
۲۵. عن رسول اللّه صلی الله علیه و آله: «إِنَّ الرَّجُلَ لَتُدْخِلَهُ امْرَأَتَهُ النّارَ». فقیل: و کیف تدخله امرأته النار؟ قال: « تَطْلُبُ أَنْ تَذْهَبَ إِلَی الْحَمَّامَاتِ وَ الْعُرُسَاتِ وَ النَّائِحَاتِ وَ الثِّیَابِ الرِّقَاقِ فَیُجِیبُهَا». [۲۵]
رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: « همانا برخی مردان، زنان خود را داخل درآتش جهنّم می‌کنند! » عرض شد: چگونه آنها را داخل در آتش جهنّم می‌کنند (یا رسول اللّه)؟ فرمود: « اینکه زنش از او بخواهد تا به حمّامها (ی عمومی و مختلط) و عروسیها و جشنها و مجالس آوازه خوانی برود و یا لباس نازک بپوشد (و او هم اجازه بدهد) ».

* * * *********
[۱]: ۱. الکافی، ج ۵، ص ۱۱۹؛و ص۵۲۰؛ وسائل الشیعه، ج ۱۷، ص ۱۳۲؛ التهذیب، ج۶، ص ۳۶۰.

[۲]: ۲. مکارم الأخلاق، ص۸۲؛ وسائل الشیعه، ج۲۰، ص ۹۷؛ بحار الأنوار، ج ۷۳، ص ۱۰۲ به نقل از کتاباحمدی جلفایی، حمید، سیمای حجاب و عفت در آیات و روایات،مشخصات نشر: قم: آستانه مقدسه قم،ص۹۹

[۳]: ۱. الکافی، ج ۶، ص ۵۱۲؛ مکارم الأخلاق، ص۴۴؛ وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۱۴۷؛ المستدرک، ج۱، ص۴۲۲.

[۴]: ۲. النور (۲۴): ۳۱.

[۵]: ۱. الأحزاب (۳۳): ۳۳.

[۶]: ۱. الکافی، ج ۴، ص ۳۴۵؛ التهذیب، ج۵، ص ۷۵؛ الاستبصار، ج ۲، ص۳۱۰؛ وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۴۹۶.

[۷]: ۲. کنز العمّال، ج ۱۶، ص ۳۸۸؛ سنن أبی داود، ج۲، ص ۲۹۸؛ سنن النسائی، ج ۸، ص ۱۵۷؛ السنن الکبری، ج۴، ص ۱۴۱؛ المعجم الکبیر، ج ۲۴، ص ۲۴۲.
[۸]: ۳. وسائل الشیعه، ج۲۰، ص ۱۶۱و۲۱۱؛ بحار الأنوار، ج ۱۰۰، ص ۲۴۳.

[۹]: ۱. وسائل الشیعه، ج۲۰، ص ۳۴۲؛ المستدرک، ج ۱۴، ص ۳۴۸.

[۱۰]: ۲. مستدرک الوسائل، ج ۱۴، ص ۲۴۳.

[۱۱]: ۱. مکارم الأخلاق، ص۹۳.

[۱۲]: ۲. الکافی، ج ۵، ص ۵۰۷؛ وسائل الشیعه، ج ۳، ص ۳۳۹.

[۱۳]: ۱. قرب الاسناد، ص۴۰؛ وسائل الشیعه، ج ۲۰، ص ۲۰۲ ؛ بحار الأنوار، ج ۱۰۱، ص۳۳.

[۱۴]: ۲. التهذیب، ج۶، ص ۳۶۰؛ وسائل الشیعه، ج۱۷، ص ۱۳۲.

[۱۵]: ۳. کنز العمّال، ج ۱۶، ص ۳۹۲؛ الجامع الصغیر، ج۱، ص ۹۹؛ مجمع الزوائد، ج ۵، ص ۱۳۷؛ السنن الکبری، ج۲، ص ۲۳۴؛ المعجم الکبیر، ج ۲۲، ص ۳۷۰.

[۱۶]: ۱. النور (۲۴): ۳۱.
[۱۷]: ۲. الکافی، ج ۳، ص ۴۰۴؛ الفقیه، ج ۱، ص ۲۵۴؛ وسائل الشیعه، ج ۴، ص ۴۳۶ ؛ بحار الأنوار، ج ۸۰، ص۲۴۹.

[۱۸]: ۳. دعائم الاسلام، ج۲، ص ۱۶۳.

[۱۹]: ۱. علل الشرایع، ج۲، ص۴۵۶؛ وسائل الشیعه، ج ۱۲، ص ۴۶۹ ؛ بحار الأنوار، ج ۹۶، ص۱۶۸.
[۲۰]: ۲. الکافی، ج ۵، ص ۵۱۸؛ وسائل الشیعه، ج ۲۰، ص ۱۶۱.

[۲۱]: ۳. دعائم الاسلام، ج۲، ص ۱۶۶.
[۲۲]: ۴. مجموعة ورّام، ج۱، ص ۲۸.

[۲۳]: ۱. الکافی، ج ۵، ص ۵۱۹؛ الفقیه، ج ۳، ص ۴۴۰؛ وسائل الشیعه، ج ۲۰، ص ۱۶۱.

[۲۴]: ۲. ارشاد القلوب، ج۱، ص ۱۸۳؛ مجموعة ورّام، ج۱، ص ۳.

[۲۵]: ۳. أعلام الدین، ص ۴۰۲.