شرح دعای روز چهارم

در نخستین فراز از دعای روز چهارم ماه مبارک رمضان، دست نیاز به سوی خالق یکتا بلند می‌کنیم و می‌گوییم

: خدایا! مرا در این روز برای به پا داشتن فرمان خود نیرو بخش. آدمی در به پاداشتن اوامر الهی، به نیروی جسمی و روحی نیازمند است؛ قدرت بدنی برای انجام شکل ظاهری عبادت و توان روحی برای درک روح عمل و توجه به پروردگار.

باید دانست خوردن هرگونه غذایی، به ما قوّت و قدرت لازم را برای اطاعت نمی بخشد، بلکه صرف نظر از اثرهای فیزیکی، غذای ناپاک و لقمه ی حرام، روح را آلوده می‌کند و انسان را از یاد خدا و بسیاری دیگر از توفیق‌های معنوی باز می‌دارد. بنابراین انسان باید در نوع غذایی که می‌خورد، دقت کافی داشته باشد؛ زیرا بر سر هر سفره نشستن و استفاده از هرگونه خوردنی و نوشیدنی بدون دقت در چگونگی فراهم آمدن آن برای مؤمن جایز نیست. پروردگار بلند مرتبه نیز در آیه ی بیست و چهارم سوره ی شریفه ی «عَبَس» می‌فرماید: انسان باید به غذای خود بنگرد. آری، به کارگیری توان جسمانی تنها در راه تحقق اوامر الهی، پسندیده است.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام در این باره می‌فرماید: وقتی قدرت و نیرو یافتی، آن را برای اطاعت خداوند متعال به کار بند و آن گاه که ضعیف و ناتوان شدی، از معصیت خدا دوری کن.  در دعای شریف کمیل نیز می‌فرماید: قَوِّعلی خِدْمَتِکَ جَوارِحی؛ ای خدا به من قوت و قدرت عنایت کن تا نیروی خود را صرف خدمت تو نمایم». در بخش دوم از دعای روز چهارم، از یزدان هستی بخش چنین می‌خواهیم: شیرینی یاد و ذکر خود را به من بچشان. یاد خدا، لذت و حلاوت ویژه ای دارد که با شناخت او به دست می‌آید. اگر خدا را با چشمِ دل دیدیم و زیبایی و جمال حق را درک کردیم، به او عشق می‌ورزیم و با یاد او مأنوس و دلگرم می‌شویم.

خداوند متعال در آیه بیست و هشتم سوره ی رعد می‌فرماید: اَلا بِذِکْرِاللّهِ تَطْمَئِنُّ القُلوب؛ همانا با یاد خدا قلب‌ها آرام می‌گیرد. آن کس که عاشق و دلباخته ی خداست، به هرجا بنگرد جمالِ دوست و رخ یار را می‌بیند و در راه او همه ی وجود خویش را فدا می‌کند. خواجه عبدالله انصاری عارف و شاعر دلباخته نیز در همین باره گفته است: آن کس که تو را شناخت، جان را چه کند؟ فرزند و عیال و خانمان را چه کند؟ دیوانه کنی، هر دو جهانش بخشی دیوانه ی تو، هر دو جهان را چه کند؟ این شیرینی و لذّت، تنها از راه محاسبه و مراقبت از نفس و ریاضت‌های نفسانی به دست می‌آید نه با شکم پروری، دنیاپرستی و بی مبالاتی. به راستی فراموشی یاد خدا جز غفلت و پشیمانی حاصلی نخواهد داشت. در احوال یکی از علما نقل می‌کنند که می‌گفت: در تابستان بسیار گرمی، در حجره ی طلبگی خود سرگرم مطالعه بودم. از شدّت گرما، صدای اعتراض «نفس امّاره» بلند بود و تمنّای جای خنکی می‌کرد تا از این گرما نجات یابد. به او گفتم: صبر کن به جای خنک هم می‌رسی! بعد از دقایقی کتاب را بستم و بالای بام کاه گلی رفتم. پیراهن را از تن بیرون آوردم و چند مرتبه ای زیر آفتاب داغ بر روی پشت بام غلتیدم. سپس پایین آمدم و داخل حجره شدم. احساس خنکی درون حجره آرامم کرد و «نفس امّاره» نیز راضی شد و آرام گرفت.

در این فراز سخن از شیرینی نام و یاد خدا از راه مبارزه با نفس بود. مبارزه با نفس ما را به جایی خواهد رساند که به گفته ی شاعر: اگر لذّت ترک لذت بدانی دگر لذّت نفس، لذت نخوانی در این زمینه بد نیست به نکته ای اشاره کنیم: عظمت شخصیت والای رهبر فقید انقلاب، امام خمینی رحمه الله بر هیچ کس پوشیده نیست. این مرد الهی که در مبارزه با هواپرستی و دنیامداری، به درجه ی بالایی از قدرت و صلابت روحی دست یافته بود، چنان از ذکر پروردگارش لذت می‌برد که تا آخرین لحظه‌های عمر نیز با بدنی خسته و رنجور در بستر بیماری به نماز می‌پردازد. و این گونه است که «ارجعی الی ربک راضیة مرضیه». خداوند درباره ی «ذکر» در آیه ی ۴۵ سوره ی عنکبوت می‌فرماید: یاد خدا از همه بالاتر است. و در آیه ی ۱۰ از سوره ی جمعه نیز می‌فرماید: خداوند را بسیار یاد کنید تا رستگار شوید.

پیامبر گرامی اسلام صلی الله علیه و آله وسلم نیز فرمودند: کسی که عاشق چیزی است، از او بسیار یاد می‌کند.  در جای دیگر می‌فرمایند: بهترین ذکرها، ذکر پنهان است و بهترین روزی ها، روزی ای است که انسان را از هر جهت کفایت کند.

  در فراز سوم، از دعای این روز می‌گوییم: و برای ادای سپاس آماده‌ام ساز. به دنبال فراز اوّل و دوم این دعا که صحبت از اطاعت و معرفت خداوند و حلاوت ذکر او بود، زمینه برای سپاس او فراهم می‌شود؛ زیرا اگر اهمیت نعمت را درک کنیم، حتما سپاس آن را نیز به جا خواهیم آورد.

خداوند متعال درباره ی نعمت ها، در آیه ی ۴ سوره ی ابراهیم می‌فرماید: اگر بخواهید نعمت‌های خدا را بشمارید، نمی توانید. نعمت‌های الهی بی کران است و ما نمی توانیم از عهده ی شکر آن‌ها برآییم. به قول سعدی رحمه الله: از دست و زبان که برآید کز عهده ی شکرش به در آید اما باید بکوشیم به فراخور توان خویش سپاس گزار نعمت‌های بی زوال پروردگار باشیم. شکر نعمت تنها در زبان و گفتار خلاصه نمی شود، بلکه بنده ی مؤمن در عمل نیز شاکر است، یعنی به آن چه خداوند از او خواسته است، عمل می‌کند و این بهترین و بالاترین درجه ی شکر است. استفاده ی صحیح از نعمت‌های خداوند، خود، شکر الهی است و سبب افزونی نعمت می‌گردد. از سوی دیگر ناسپاسی در برابر نعمت‌های خداوندی موجب از دست رفتن آن‌ها می‌شود.

امیرالمؤمنین علی علیه السلام در باب شکر نعمت‌های الهی می‌فرمایند: هیچ کسی توانایی شکر نعمت‌های الهی را ندارد، مگر این که به وسیله ی این نعمت ها، احسان و خوبی را پیشه سازد.  و نیز در جای دیگر می‌فرمایند: همیشه سپاس خدا را به جای آور تا نعمت بر تو مداوم و همیشگی باشد. 

در بخش پایانی از دعای روز چهارم ماه مبارک رمضان، می‌خوانیم: مرا با حفاظت و پوشش خود محافظت فرما، ای بیناترین بینایان! مسلم است که بدن بیمار، توانایی عبادت و اطاعت امر خداوند را ندارد و کسالت جسمانی به نوبه ی خود سبب کسالت روحی می‌شود. از این رو از خداوند درخواست می‌کنیم که ما را از حوادث و ناملایمات روزگار نگهداری و محافظت کند و در انجام وظایفش استوارتر گرداند. در قسمت دیگری از این بخش نیز از خداوند درخواست می‌کنیم تا عیب بندگانش، را بپوشاند؛ زیرا اگر پرده‌ها کنار رود و انسان ها، گناهان و عیوب یکدیگر را ببینند، معلوم نیست با چه صحنه ی وحشتناکی روبه رو خواهند شد؟! آیا آن چه خواهند دید، جز حیوانات درنده خو و زشت رو چیز دیگری است؟ آیا خطاپوشی پروردگار بلندمرتبه با آن که بر همه ی احوال و اعمال ما شاهد است، چیزی جز بزرگواری و کرامت پروردگار عالم نسبت به بندگانش است؟

تنها راه گناه نکردن آن است که انسان، خدا را بر اعمال خود شاهد و ناظر ببیند و بداند عالَم محضر خداست و نباید در محضر او نافرمانی کرد. امیرالمؤمنین علی علیه السلام می‌فرمایند: از نافرمانی خداوند در خلوت‌ها بپرهیزید؛ زیرا همان که شاهد و ناظر است، قضاوت می‌کند و به حساب انسان رسیدگی خواهد کرد.  امام حسین علیه السلام در دعای عرفه می‌فرمایند: اگر رحمتت نبود از هلاک شدگان بودم و تو لغزش مرا نادیده گرفتی، و اگر پرده پوشیت نسبت به من نبود، به یقین از رسوا شدگان بودم.

آری، همان گونه که در فراز آخر از دعای روز چهارم گذشت، قرآن و روایات، پوشانیدن عیب‌ها و کتمان راز مسلمان را عبادت دانسته اند و چنین تصریح کرده اند که هرکس عیب مسلمانی را بپوشاند، در پیشگاه خدا از اجرای بزرگ بهره مند خواهد شد.

[راه بندگی: شرحی گذرا بر دعاهای روزانه ی ماه رمضان - شرح دعای روز چهارم - صفحه ۱۵]