در روايات اسلامى، امور فراوانى به چشم مى خورد كه از آن‌ها به عنوان كفّاره گناهان نام برده شده است. در اين فصل - كه فصل پايانى كتاب است - فهرست وار، به برخى از اين امور، اشاره مى كنيم: ۱) فرياد رسى از ستمديدگان اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: «مِنْ كَفّاراتِ الذُّنُوبِ الْعِظَامِ إغاثَةُ الْمَلْهُوفِ وَالتَّنْفِيسُ عَنِ الْمَكْرُوبِ»؛  «از جمله كفّاره هاى گناهان بزرگ، فريادرسى از مصيبت زدگان و تسلّى دادن رنج ديدگان است».

۲) بر آوردن حوايج برادران دينى امام صادق عليه السلام فرمود: «كَفّارَةُ عَمَلِ السُّلْطانِ قَضاءُ حَوائِجِ الإِخْوانِ»؛  «كفّاره برخى رفتارهاى حاكمان، بر آوردن حوايج برادران دينى است». ۳) استغفار رسول خداصلى الله عليه وآله فرمود: «مَنْ ظَلَمَ أَحَداً فَفاتَهُ فَلْيَسْتَغْفِرِ اللَّهَ لَهُ فَإِنَّهُ كَفّارَةٌ لَهُ»؛  «هركس به كسى ستم كرده است و بر او دسترسى (جهت طلب رضايت) ندارد، براى آن كس طلب مغفرت كند؛ زيرا اين عمل، كفّاره گناهش مى باشد». اميرالمؤمنين عليه السلام از رسول خداصلى الله عليه وآله نقل مى كند كه حضرت فرمود: «مَنْ أَذْنَبَ ذَنْباً فَأَشْفَقَ مِنْهُ فَلْيَشْبِعِ الْوُضُوءَ ثُمَّ يَخْرُجُ إِلى بَرازٍ مِنَ الْأَرْضِ حَيْثُ لايَراهُ أَحَدٌ فَيُصَلِّي رَكْعَتَينِ ثُمَّ يَقُولُ: أَللَّهُمَّ اغْفِرْلِي ذَنْبَ كَذا كَذا فَإِنَّهُ كَفَّارَةٌ لَهُ»؛  «هركس گناهى مرتكب شود و نسبت به آن، نگران و ناراحت باشد، پس وضو گرفته به بيابان رود، جايى كه كسى او را نبيند، سپس دو ركعت نماز بخواند، آن گاه بگويد: پروردگارا! آن گناه مرا مورد بخشش قرار بده، اين كار كفّاره گناهش مى گردد». ۴) حسن خلق امام صادق عليه السلام فرمود: «إِنَّ حُسْنَ الْخُلْقِ يُذِيبُ الْخَطِيئَةَ كَما تُذِيبُ الشَّمْسُ الْجَلِيدَ وَإِنَّ سُوءَ الْخُلْقِ لَيُفْسِدُ الْعَمَلَ كَما يُفْسِدُ الْخِلُّ الْعَسَلَ»؛ «اخلاق نيك، خطاها را ذوب مى كند همان گونه كه تابش خورشيد، يخ را آب مى كند. و اخلاق ناپسند، عمل را نابود مى سازد همان گونه كه سركه، عسل را فاسد مى كند». ۵) انتظار نماز جماعت امام موسى بن جعفرعليهما السلام فرمود: «إِنْتِظارُ الصَّلاةِ جَمَاعَةً مِنْ جَماعَةٍ إِلى جَماعَةٍ كَفَّارَةُ كُلِ ّ ذَنْبٍ»؛  «انتظار نماز جماعت، از اين نماز جماعت تا نماز جماعت بعدى، كفّاره گناهان است». ۷) خواندن قرآن رسول خداصلى الله عليه وآله به سلمان فرمود: «يا سَلْمانُ! عَلَيْكَ بِقَرائَةِ الْقُرْآنِ فَإِنَّ قِرائَتَهُ كَفّارَةٌ لِلذُّنُوبِ وَسَتْرٌ مِنَ النّارِ وَأَمانٌ مِنَ الْعَذابِ… »؛ «اى سلمان! بر تو بادبه خواندن قرآن؛ زيرا خواندن قرآن، كفّاره گناهان و پوشش از آتش و امان از عذاب است». ۸) ذكر خدا امام صادق عليه السلام فرمود: «مَنْ قالَ عَشْرَ مَرّاتٍ قَبْلَ أَنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ وَقَبْلَ غُرُوبِها: لا إِلهَ إِلّا اللَّهُ وَحْدَهُ لاشَرِيكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ، يُحْيِي وَيُمِيتُ وَيُمِيتُ وَيُحْيِي وَهُوَ حَىُّ لا يَمُوتُ وَهُوَ عَلى كُلِ ّ شَىْ ءٍ قَدِيرٌ، كانَتْ كَفَّارَةٌ لِذُنُوبِهِ ذلِكَ الْيَوْمَ»؛ «كسى كه ده مرتبه قبل از طلوع خورشيد و قبل از غروب آن بگويد: لا اله إلّا اللَّه… كفّاره گناهان آن روز وى خواهد شد». ۹) درود فرستادن بر پيامبرصلى الله عليه وآله و آل پيامبرعليهم السلام امام علىّ بن موسى الرضاعليهما السلام مى فرمايد: «مَنْ لَمْ يَقْدِرْ عَلى ما يُكَفِّرُ بِهِ ذُنُوبَهُ فَلْيُكْثِرْ مِنَ الصَّلاةِ عَلى مُحَمَّدٍ وَآلِهِ فَإِنَّها تَهْدِمُ الذُّنُوبَ هَدْماً»؛ «كسى كه توان ندارد كارى كه كفّاره گناهش شود انجام دهد، پس فراوان بر پيامبر و آل پيامبرعليهم السلام درود فرستد؛ زيرا اين عمل، گناهان را نابود مى سازد». ۱۰) غم و اندوه امام صادق عليه السلام فرمود: «إِذا كَثُرَتْ ذُنُوبُ الْمُؤْمِنِ وَلَمْ يَكُنْ لَهُ الْعَمَلُ ما يُكَفِّرُها إِبْتَلاهُ اللَّهُ بِالْحُزْنِ لِيُكَفِّرَها بِهِ عَنْهُ»؛  «هرگاه گناهان مؤمن زياد باشد و عملى نداشته باشد كه كفّاره آن‌ها گردد، خداوند او را به ناراحتى هايى مبتلا مى كند تا سبب آمرزش گناهانش گردد». رسول خداصلى الله عليه وآله فرمود: «إِنَّ مِنَ الذُّنُوبِ ذُنُوباً لايُكَفِّرُها صَلاةٌ وَلاصَدَقَةٌ. قِيلَ يا رَسُولَ اللَّهِ! فَما يُكَفِّرُها؟ قالَ صلى الله عليه وآله: أَلْهُمُومُ فِي طَلَبِ الْمَعِيشَةِ»؛ «در ميان گناهان، گناهانى وجود دارد كه نماز و صدقه جبران آن‌ها را نمى كند. گفته شد: اى رسول خدا! پس جبران آن‌ها به چيست؟ فرمود: رنج و ناراحتى در طلب معيشت وزندگى». نيز فرمود: «ساعاتُ الْهُمُومِ ساعاتُ الْكَفّاراتِ وَلايَزالُ الْهَمُّ بِالْمُؤْمِنينَ حَتّى يَدَعَهُ وَمالَهُ مِنْ ذَنْبٍ»؛ «لحظه هاى غم و اندوه، لحظه هاى آمرزش است. و مؤمن پيوسته گرفتار اندوه مى شود تا اين كه از همه گناهان پاك گردد». ۱۱) تحمّل بيمارى امام علىّ بن موسى الرضاعليهما السلام فرمود: «أَلْمَرَضُ لِلْمُؤْمِنِ تَطْهِيرٌ وَرَحْمَةٌ وَلِلْكافِرِ تَعْذِيبٌ وَلَعْنَةٌ، وَإِنَّ الْمَرَضَ لايَزالُ بِالْمُؤْمِنِ حَتّى لا يَكُونَ عَلَيْهِ ذَنْبٌ»؛ «بيمارى براى مؤمن، پاك شدن (از گناه) و رحمت و براى كافر، عذاب و لعنت است. و مؤمن همواره گرفتار بيمارى مى شود تا گناهى براى او باقى نماند». امام صادق عليه السلام نيز فرمود: «حُمَّى لَيْلَةٍ كَفّارَةٌ لِما قَبْلَهَا وَلِما بَعْدَها»؛  «يك شب تب كردن، كفّاره گناهان قبل و بعد آن شب است». رسول خداصلى الله عليه وآله فرمود: «قالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ: ما مِنْ عَبْدِ أُرِيدُ أَنْ أُدْخِلَهُ الْجَنَّةَ إِلَّا ابْتَلَيْتُهُ فِي جَسَدِهِ فَإِنْ كانَ ذلِكَ كَفَّارَةً لِذُنُوبِهِ وَإِلّا شَدَّدْتُ عَلَيْهِ عِنْدَ مَوْتِهِ حَتَّى يَأْتِيَنِي وَلاذَنْبَ لَهُ»؛ «خداوند فرموده است: وقتى اراده كنم بنده اى را به بهشت ببرم، او را در جسمش مبتلا مى كنم، اگر در كفّاره گناهش كافى نبود، هنگام مرگ بر او سخت مى گيرم تا نزد من آيد در حالى كه گناهى بر او نباشد». ۱۲) شهادت در راه خدا امام باقرعليه السلام فرمود: «كُلُّ ذَنْبٍ يُكَفِّرُهُ الْقَتْلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ إِلَّا الدَّيْنِ لاكَفّارَةَ لَهُ إِلّا أَداؤُهُ»؛ «شهادت در راه خدا كفّاره هر گناهى است، مگر قرض و دين كه كفّاره آن، پرداخت آن است». همچنين فرمود: «أَوَّلُ قَطْرَةٍ مِنْ دَمِ الشَّهِيدِ كَفَّارَةٌ لِذُنُوبِهِ إِلَّا الدَّيْنِ فَاِنَّ كَفَّارَتُهُ قَضاؤُهُ»؛  «اوّل قطره خونى كه از شهيد بر زمين مى ريزد، كفّاره همه گناهانش مى شود، مگر دين كه كفّاره آن، پرداخت آناست». ۱۳- تحمّل حدّ الهى رسول خداصلى الله عليه وآله فرمود: «مَنْ أَذْنَبَ ذَنْباً فَأُقِيمَ عَلَيْهِ حَدُّ ذلِكَ الذَّنْبِ فَهُوَ كَفّارَتُهُ»؛ «كسى كه گناهى مرتكب گردد و حدّ آن گناه بر وى جارى گردد، همين كفّاره گناه اوست». اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: «ما عاقَبَ اللَّهُ عَبْداً مُؤْمِناً فِي هذِهِ الدُّنْيا إِلّا كَانَ أَجْوَدُ وَأَمْجَدُ مِنْ أَنْ يَعُودَ فِي عِقابِهِ يَوْمَ الْقِيامَةِ»؛ «هرگاه خداوند بنده مؤمنى را در اين دنيا عقوبت كند و كيفر نمايد، كريم تر و بزرگوارتر از آن است كه در قيامت نيز او را كيفر نمايد». امورى كه به عنوان كفّاره گناهان ذكر شده، بسيار فراوان است، آنچه ذكر شد نمونه اى از اين امور است، به علاوه اين امور نيز غير از كفّاراتى است كه در كتب فقهى براى برخى از گناهان به عنوان حكم الهى ذكر شده است. منبع:اثار گناه در زندگی و راه جبران،علی اکبر صمدی ،مشخصات نشر: قم: مسجد مقدس جمکران، صفحه۲۱۸